Фото из интернета

Быйыл сайын, ордук Илин Эҥэр улуустарга курааннаан, аһыҥа туран оттооһуҥҥа уустук балаһыанньа үөскээбитин бары билэ сылдьаҕыт.

Ордук алаастартан улахан туһа суох буолла. Холобур Сылаҥҥа мин аймахтарым урут 10-тан тахса оту ылар сүрүн алаастарыттан биир кыра оту ыллылар. Ону даҕаны аһыҥҥаттан былдьаһан эрдэ оттоон. Иккис, 4-5 от кэлэр сирдэриттэн биир бырысыабы кыайбат оту хомуйдулар.
Кэлиҥҥи күннэргэ онон-манан ардах син түһэтэлээтэ даҕаны аһыҥа кубарыччы сиэбит сирдэриттэн туһа суох буолара чуолкай. Эрэлбит диэн үрэхтэр, уолбут күөллэр кытыылара уонна урут оттоммотох үрүйэ-харыйа сирдэр. Онон биһиги чурапчылар 36 тыһ. тонна оттуур былааммытыттан 70-ча бырыһыанын ыллахпытына баһыыба. Онтон ордугун атын сирдэргэ оттоон, эбэтэр атыылаһан тастахпытына эрэ сүөһүбүтүн энчирэппэккэ кыстыгы туоруур кыахтаахпыт. Маннык балаһыанньа сүрүн сүөһү иитэр Илин Эҥэр улуустарга барыбытыгар да баара чахчы.
Итинтэн сиэттэрэн мин быйылгы оттооһуҥҥа маннык этиилэрдээхпин.
Маҥнайгытынан. Төһө да кураанннаатар дьоннор дойдуларыгар сирийэн оттуулларын «бобумуохха». Бу туһунан хаста да суруйан турабын. Тоҕо инньэ диибиний?
2011-2012сс. курааҥҥа үөһээттэн дойдугутугар 20 км. ыраах эрэ баран оттооотоххутуна таһыытыгар кыра көмө оҥоруохпут. Тоннатыгар 5 тыһыынча солк. төлөөтөххүтүнэ кыһын атын сирдэртэн босхо тиэйтэрэн аҕалан биэриэхпит диэннэр үгүс чааһынайдар туомугар оттообута буолан баран тохтообуттара. Сөп ээ. Туох «акаары» киһитэ көрүүчэй үүттээҕэр балтараа бүк ыараханыгар 2 көс аннараа өттүгэр тиийэн тирбэҕэлэһэ сылдьыаҕай. 5 тыһ. солк. төлөөтөххүнэ кыһын отун босхо тиэллэн, кыбыы аанын аһан эрэ биэрэр «үлэлээх» буоллаххына.
Ол оннугар үгүс бааһыннайдар, КП-лар элбэх, дьоҕус мобильнай биригээдэлэри тэрийэн Өлүөнэ арыыларынан, Кэбээйи, Бүлүү, Сунтаар түгэҕэр тиийэ баран оттообуттара. Аҥардас биһиги Чурапчыттан 60-ча кыра звено, 100-нэн тиэхиникэ, дьон баран үлэлээбиттэрэ. Олорго «Туймаада-ниэптэн» көрүүчэйдэригэр, «Туймаада» — агролизинтэн от тиэхиникэтэ атыылаһалларыгар чэпчэтиилэр оҥоһуллубуттара.
Олору таһынан бэйэлэрин уонна оттуур тиэхиникэлэрин тиэйии-таһыы ороскуота, өрөһү паромунан төттөрү-таары туоратыылары эмиэ босхо оҥоһуллубута. Онно төһөлөөх бүддьүөт үбэ ороскуоттаммыта буолуой!? Холобур аҥардас биир кууннаах МТЗ тыраахтары Чурапчыттан Сунтаарга диэри тиэйэн илдьиигэ-аҕалыыга төһөлөөх көрүүчэй наадатын ааҕан көрүн.
Үгүстэр сөбүлүөхтэрэ суоҕа буолуо даҕаны, ити көмө оҥоһуллубута сөп курдугун иһин, дьону наһаа бэлэмҥэ, босхоҕо үөрэтии соччо үчүгэйэ суох, кырата суох содуллаах буолуо диибин.
Мин санаам маннык. Айылҕаҕа босхо диэн суох. Киһи уоран, албыннаан буолбакка дьиҥнээхтик үлэлээн, көлөһүнүн тоҕон аһыахтаах, хамнастаныахтаах. Итинтэн сиэттэрэн эттэхпинэ ити быйылгыттан өрөспүүбүлүкэ сүөһүтүн ахсаанын, этин-үүтүн аҥарын кэриҥин оҥорор чааһынай ыаллартан үүтү туппакка, ынахтарын төбөтүгэр 35-тии тыһ. солк. босхо биэриини сөптөөҕүнэн аахпаппын. Киһи (ыал) уопсай хочуолтан босхо харчы ылан баран бэйэтин эрэ туһугар буолбакка сүөһүтэ суох, ол харчы ылбыт дьонун олохтоох аһынан-үөлүнэн хааччыйыыга кыһаллыахтаах диибин. Чэ, ити хааллын.
Онтон оттооһуҥҥа төнүннэххэ быйыл аһара элбэх наар мобильнай биригээдэлэри тэрийиинэн үлүһүйүмүөххэ. Маннык дьаһаныы үс төгүл ордуктаах.
Маҥнайгытынан атыыга оттообуттар кэм үптэнэн-харчыланан хаалаллар. Таарыччы ходуһалара кэҥиир, сирдэрэ ыраастаналлар. Иккиһинэн элбэх мобильнай биригээдэлэри илдьии-аҕалыы ороскуота быданынан аччыыр. Үсүһүнэн курааннаабыт сирдэргэ сирийэн оттуурга усулуобуйа олохтонор.
Онон маннык дьаһаныы, этэргэ дылы, эргиччи-төгүрүччү барыстаах. Мин санаабар оттооһуҥҥа бырабыыталыстыба өттүттэн туох көмөлөр оҥоһуллуохтарын, дьаһаллар ылыллыахтарын сөбүй?
Маҥнайгытынан өрөспүүбүллүкэ үрдүнэн атыыланар от сыыанатын хаачыстыбатынан (суордунан) көрөн биир сыананы олохтуохха. Холобур маҥнайгы суортаах от тонната-5 тыһ, 2 суортаахха -4 тыһ. солк. Суордунан араары хайаан да ирдэниэхтээх. Холобур ааспыт курааҥҥа сороҕо ыт да сыппат куһаҕан ото кэлэрэ. Ону мин илэ харахпынан көрбүтүм. 2012с. Одьулууҥҥа тахса сылдьан биир ыалга салаа да күөҕэ суох, бүтүннүү хап-хара гына сытыйан, эбиитин кэлимсэ муус курдук тоҥон хаалбыт урулуоннаах оттор кэлбит этилэр. Атын ыалга ньиксийэн, сахсыйдахха туман курдук көтөр, үксэ кур лаҥха от сытара. Уу харчыны биэрэн баран оннук окко тиксэр төһө бэрт буолуой?
Өссө икки этиилээхпин. Уруккуга холоотоххо көрүүчэй, туох барытын сыаната быдан үрдээтэ. Ол иһин атыыга оттооччуларга сэлээркэлэрин сыанатыгар бүддьүөттэн чэпчэтиитэ оҥоруохха. Оччотугар атыылаһааччыга от сыаната чэпчиир, оттооччуга төлөбүрэ, интэриэһэ улаатар.
Иккиһэ. Ааспыт өттүгэр урулуон от ыйааһынын үрдэтэн этии үгүстүк тахсара. Холобур 3 ц диэбиттэрэ 2,5 ц-тэн улааппата. Билигин тыраахтар куунугар иилиллэр ыйааһын дэлэйэн иһэр. Ол иһин хас даҕаны урулуону ыйаан көрөн баран орто ыйааһынынан аахсыахха.
Маннык от сыанатын суордунан араардахха уонна дьиҥнээх ыйааһынынан аахсар буоллахха от бэлэмнээччи хаачыстыба иһин кыһаллара, икки өттүттэн албыннаһыы, хом санаһыы тахсыыбата, бары өттүнэн барыстаах, туһалаах буолара эрэбил.
Түмүгэр бырабыыталыстыба ыраахтан от таһыытын ороскуотун уйунарыгар, ону эрдэттэн биллэрэригэр, ыраах баран оттуур звеноларга көмө оҥороругар, бу этиилэрбин учуоттууругар баҕабын тиэрдэбин.


Уйбаан Пономарев
Чурапчы.

От adminNB

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *