Бүлүү эбэ хочотун хоннохторунан-быттыктарынан тайаан-тарҕанан сытар Сунтаар, Ньурба, Үөһээ Бүлүү уонна Бүлүү улуустарыгар холбоон 49 802 ынах сүөһү (ол иһигэр 19 522 ынах), 42 078 сылгы кыстаан тураллар. Ол эбэтэр өрөспүүбүлүкэ туора муостааҕын үстэн биирин, сыспай сиэллээҕин чиэппэрин эрэ кыайбатын ити ыаллыы түөрт улуус хаһаайыстыбалара, ыаллара иитэллэр. Тыа хаһаайыстыбатын салаата барыларыгар эриэ-дэхси сайдан иһэр дииргэ эрдэ. Ону мантан аллара көрүөҕүҥ.

Сүөһүтүн-сылгытын ахсаанынан Сунтаар улууһа инники сылдьар. Манна 14 339 (5 756 ынах) сүөһүлээхтэр, 14 223 (7 106 биэ) сылгылаахтар. Ол төрдө-төрүөтэ Сунтаарга өрдөөҕүттэн кэпэрээссийэ тиһигэ киэҥник тэнийбитигэр сытар. Улуус нэһилиэктэригэр 6 улахан производственнай хаһаайыстыбаны сэргэ 21 потребительскай, 2 кирэдьииттиир уонна 4 аһы-үөлү соҕотуопкалыыр кэпэрэтииптэр, 127 урбаанньыт-пиэрмэр уонна 1 426 кэтэх хаһаайыстыбалаах ыаллар тыа хаһаайыстыбатын араас салаа үлэтинэн дьарыктаналлар.

Ааспыт сайын кураан тыына Сунтаар өҥ сирин эмиэ хаарыйдар даҕаны, 25,2 тыһ. тахса туонна оту бэйэлэрин күүстэринэн булуммуттарын таһынан 3 тыһ. туонна сиилэстээхтэр, 2 059 т сүөһү аһылыгар аналлаах култуура, 132 т нэчимиэн уонна 298 т эбиэс бурдук үүнүүтүн хомуйбуттар. Сүөһү аһылыгын оҥорон таһаарыыны өйүүр бырагырааманан улуус 6 бааһынай хаһаайыстыбатыгар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 7,7 мөл. солк. уонна улуустан 5,6 мөл. солк. кэриҥэ кээмэйдээх көмө тиксэриллибит.

Сылгыны иитиигэ идэтийэр 39 тэриллиилээх хаһаайыстыбаҕа биэлэригэр 8,2 мөл. солк., кэтэх хаһаайыстыбалаах ыалларга 2 290 ынах төбөтүгэр 80 мөл. 150 тыһ. солк., үүт туттарааччыларга уонна оҕуруот аһын үүннэрээччилэргэ 267,3 мөл. солк. тахса кээмэйдээх көмө үп төлөммүт. Үүт соҕотуопкатыгар 5 346,2 туонна былааннаахтарын аһарбыттар (5 546,49 т).

Нэһилиэктэргэ ыаллар сүөһүлэрин ылан иитэр 3 потребительскай кэпэрэтиип саҥа хотон тутталларыгар өрөспүүбүлүкэттэн 21,2 мөл. солк. тахса суумалаах өйөбүл оҥоһуллубут. Ону тэҥэ ынах сүөһүнү иитэр тэриллиилэри чэбдигирдии бырагырааматыгар улуус 7 хаһаайыстыбата хапсан, барыта 27,5 мөл. солк. кэриҥэ көмөнү ылан, үп-харчы өттүнэн бөҕөргөөтүлэр.

Ньурба – ааттыын күөх, нүөл сирдээх, сэбиэскэй саҕана оҥоһуллубут элбэх нүөлсүтэр систиэмэлээх улуус. Бэйэтин сиригэр-уотугар алмаас хостуур хампаанньалаах буолан, тыа хаһаайыстыбатын салаатын өйүүргэ өрөспүүбүлүкэ улуустарыттан саамай элбэх үбү угарынан уратылаах уонна ордуктаах: тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйатын толорорго анаан өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 301,7 мөл. солк. кэлэрин таһынан олохтоох бүддьүөтүттэн 106 мөл. солкуобайы көрөр.

Ньурбалар, б.дь. тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан, 12 703 ынах сүөһүлээхтэр, ол иһигэр ынахтара – 4 948 төбө. Ааспыт сыл туһааннаах кэмин кытта тэҥнээтэххэ, сүөһү ахсаанын 1,6, ынах төбөтүн 5,1 бырыһыанынан эппиттэр. Быйылгы кыстыкка 11 038 сылгы, ол иһигэр 7 202 биэ, иитиллэр. Бу иннинээҕи сыл көрдөрүүтүттэн сылгыларын эмиэ элбэппиттэр: сылгы бүттүүн ахсаана 1,4 уонна биэ 3,4 бырыһыанныынан эбиллибит. Хаһаайыннааһын киэбиттэн тутулуга суох сыл устатыгар 1 200 туонна эти оҥорбуттар, 3 622 туонна үүтү туппуттар. Ньурбатааҕы көтөр фабриката 11 мөл. 640 тыһ. устуука куурусса сымыытын ылан батарбыт.

Курааны аахсыбакка, уот быыһынан 27 991 туонна оту оттоон, былааннарын 84 бырыһыан толорбуттара. Бу оттоммут кээмэй – Бүлүү эҥээригэр бастыҥ көрдөрүү. Тэриллиилээх бөдөҥ хаһаайыстыбалартан “Күндээдэ” АУо 1200 туонна оту бэлэмнээн, былаанын 120% толорбута. Ньурбатааҕы сүөһү аһылыгын оҥорон таһаарар хампаанньа 300 гектар быраҕыллыбыт бааһынаны чөлүгэр түһэрдэ, 64 туонна бурдугу хомуйан, сылгы үөрдээх хаһаайыстыбаларга эбии аһылыкка батарда. Элбэх сыллаах оту ыһыы иэнэ 274 гектарга тиийдэ. Маны өссө кэҥэтэр сорук турар.

Бу дьыл олунньу 17 күнүнээҕи туругунан, Үөһээ Бүлүү улууһугар 11 074 ынах сүөһүлээхтэр, ол иһигэр 4 324 ынахтаахтар. Сылгылара – 8 809 төбө, ол иһигэр биэтэ – 5 342. Улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын салалтатыгар ааҕалларынан, былырыыҥҥы көрдөрүүттэн ынах сүөһү бүттүүн ахсаана 212-нэн, о.и. ынах 412-нэн, сылгы 372-нэн, о.и. биэ 452-нэн элбээбиттэр.

Маны тэҥэ сибиинньэ ахсаанын 142-нэн, көтөрү 1027-нэн эбэннэр, 353 сибиинньэлэнэн уонна 2 742 көтөрдөнөн, фабрикалаах Ньурбаны аахсыбатахха, Бүлүү сүнньүгэр бастыҥ көрдөрүүлээхтэр.

Тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйатын толорууга анаан өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 244,8 мөл. солк. кээмэйдээх субвенция, ону таһынан сүөһү аһылыгын оҥорон таһаарыыга 5,4 мөл. солк, түргэнник ситэр салааны сайыннарыыга 780 тыһ. солк. анаммытын толору туһаммыттар. Ити иһигэр өйөбүл саҥа мэхэньииһиминэн үүт соҕотуопкатыгар 139 мөл. 80 тыһ. солк. уонна кэтэх хаһаайыстыбалаах ыаллар сүөһүлэрин элбэтэллэригэр анаммыт 98 мөл. 315 тыһ. солк. кээмэйдээх көмө үп 678 ыалга тириэрдиллибит.

Үөһээ Бүлүүгэ кэлиҥҥи сылларга кэпэрээссийэ тиһигэ тэнийэн эрэр. Манна уруккуттан үлэлиир 3 производственнай хаһаайыстыбаны сэргэ 13 потребительскай кэпэрэтиип тэриллэн, сүөһүнү-сылгыны дэлэтиигэ тирэх буоллулар. Хаһаайыстыбалар Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ ыытар куонкурустарыгар кыттан кыайаннар, 90 мөл. солк. суумалаах грант үбүн эбии киллэрбиттэрэ кэрэхсэбиллээх.

Ол түмүгэр 2021 с. 5 потребительскай кэпэрэтиипкэ уонна 1 бааһынай хаһаайыстыбаҕа аныгы хотоннору тутууга турунаннар, үһүн үлэҕэ киллэрдилэр, үһүн быйыл ситэриэхтэрэ. Сылгыны иитии салаатыгар эмиэ сайдыы диэки хамсааһын таҕыста. Холобур, улуус дьаһалтата өйөөн, 55-с база Сургуулукка ыраах Ыйылас түбэтигэр тутулунна. Онно билигин 100 ыччат сылгы кыстаан турар.

Бүлүү улууһа, эмиэ Ньурба курдук, бырамыысыланнастаах. Ол гынан баран, тыа нэһилиэктэригэр тыа хаһаайыстыбата баһылыыр-көһүлүүр оруолун ыһыкта илик. Бүлүү эҥээригэр урукку сопхуостар отделениеларыттан тулуктаһан хаалбыт элбэх хаһаайыстыба манна баар: 7 тыа хаһаайыстыбатын производственнай кэпэрэтиибин, 1 ХЭУо-ны тэҥэ 18 нэһилиэктээҕи потребительскай кэпэрэтиип, сибиинньэни иитиигэ 4 тирэх хаһаайыстыба, 107 бааһынай уонна 1,5 тыһ. тахса кэтэх хаһаайыстыбалаахтар бородууксуйа оҥорон таһаараллар.

Ааспыт сылга тыа хаһаайыстыбатын үлэтин судаарыстыба өйүүр сорох боломуочуйаларын толорорго анаан 303,4 мөл. солк. субвенция үбэ кэлбититтэн кэтэх сүөһүлээх ыаллар ынахтарын төбөтүгэр 97 мөл. 195 тыһ. солкуобайы ыллылар. Ону таһынан олохтоох бүддьүөттэн 80 мөл. 260 тыһ. солк. көрөннөр, сүөһүнү иитии салаатыгар 20,2 мөл., сир үлэтигэр 35,7 мөл., астыыр-үөллүүр салааны сайыннарыыга 21,3 мөл., сүөһү аһылыгын оҥорон таһаарыыны кэҥэтиигэ 3 мөл. солкуобайдыыны уктулар.

Быйылгы кыстыкка улуус үрдүнэн 11 686 ынах сүөһү, ол иһигэр 4 494 ынах, 8 008 сылгы, 249 сибиинньэ, 1 139 көтөр иитиллэн тураллар. Куорат уонна Кыһыл Сыыр бөһүөлэк олохтоохторун үрүҥ аһынан хааччыйар сыаллаах “Сыа Бүлүү” ТХПК кэмбинээтэ ньиргиччи үлэлиир. Улуус киэн туттар тэрилтэтин сэргэ үүтү “Уйгу” уонна “Мастаах-Агро” кэпэрэтииптэр туталлар.

Ааспыт сылга 3 853,80 туонна үүтү тутар былааннаахтарын аһара толордулар (101,3%). Бүлүүгэ мелиорация тэрилтэтэ күүскэ үлэлии сылдьыбытын туоһута – курааҥҥа улаханнык хаарыйтарбакка, 27 788 т оту бэлэмнээн, былааннарын куоһардылар (102%). Ити иһигэр 22 мобильнай биригээдэ тэриллэн, ыраах быраҕыллан сытар сирдэргэ тиийэн, 2 644 т оту чөкөппүттэриттэн

1 076 т оту таска атыылаатылар.

Василий Никифоров

«Улус Медия» сайтыттан: https://ulus.media/article/42848

Мин блогпар Бүлүү улуустарын туһунан постар:

Уроки прошлого – связующая нить времен: газификация Сунтарского улуса.

Бүлүү улууһун Тааһаҕар нэһилиэгин олоҕуттан…

Үөһээ Бүлүүгэ иһирэх кэпсэтии…

Экскурсия по Музею Славы г. Вилюйска 07.12.2021 г.

Музей народной педагогики в с. Оросу Верхневилюйского улуса: как воспитать новое поколение в 21 веке

Үөһээ Бүлүү. Ороһу нэһилиэгэр.

Видео экскурсии по Вилюйскому краеведческому музею им. П.Х.Староватова

Бүлүү улууһун олоҕун туһунан кэпсэтии

От adminNB

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *