Быйылгы сааскы, сайыҥҥы ыйдарбыт сөбүгэр ардахтаах буолан үүнүү тахсыыта билиҥҥитэ үчүгэй. Ааспыт 2021 сыллааҕы үүнүү хомуурун түмүгэр, өрөспүүбүлүкэ бэйэтин хортуоппуйунан 52, оҕуруот аһынан 37,4% хааччыммыт. Хортуоппуйу уонна оҕуруот аһын үүннэриинэн дьарыктанар 15 улуус баар. Билигин буола турар тас дойдулартан киирбит санкциялар кэмнэригэр, биһиги бэйэбит олохтоох аспытын-үөлбүтүн дэлэттэхпитинэ, бу кэмнэри чэпчэкитик аһарыахпыт. Куһаҕан үчүгэйдээх буоларын курдук, үлэһит дьоҥҥо бэйэ аһын оҥорон таһаарыыга кыах үөскээтэ.
Бүгүн кэпсэтэр киһим Александра Васильевна Епифанцева, Хаҥалас улууһун тыатын хаһаайыстыбатын департаменын кылаабынай агрономунан өр сылларга ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Кини билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор, тиэргэнигэр баар үүнээйитин көрөр-истэр. Тыа хаһаайыстыбатын салаатын тирээн турар кыһалҕаларын иһиттэн билэр буолан бүгүн чуолаан оттооһун, оҕоруот аһын үүннэрии уонна туораахтаах култуура тула санаатын маннык үллэһиннэ:
«Биһиги дьиэ кэргэн Уулаах Ааҥҥа оттуубут. Өлүөнэ эбэбит уута түһэ турар да буоллар оттуур сирбит намыһах буолан сороҕо ууга сытар. Онон уу түһэрин кэтэһэбит. Онтон сорох отчуттар тоҕо эрэ ыксаабаттар. Оҕуруот аһын туһунан эттэхпинэ, биирдиилээн ыаллар бары хайаан да олордуохтаахтар, үүннэриэхтээхтэр. Оччоҕо астаах-үөллээх буолуохпут, ас атыылыыр маҕаһыыннарга сыана ыарахан. Тас дойдулартан киирии астары аһаабакка, бэйэбит тиэргэммитигэр үүннэрбит оҕуруоппут аһын кэнсиэрбэлээн хаһаанан хааччыныахтаахпыт. Маны сэргэ кэтэх сүөһүлээх, сылгылаах ыаллар эмиэ бэйэлэрэ үүттээх, эттээх буоланнар этэҥҥэ олоруохтара. Куорат сиргэ олорор даачалара суох дьоҥҥо уустук, ыарахан кыстык буолуоҕа».
Билигин тас дойдулартан киирэр аһылыгы солбуйууга сүрүнэ киһи сиир бурдуга баар буолуохтаах. Урут холобура биһиги аҕа дьоммут, Аҕа дойду Улуу сэриитин иннинэ да кэннинэ да холкуостарга бары бурдук ыһан үүннэрэн, лэппиэскэлээн, килиэп оҥостон аһыыллара. АХШ, Европа өттүттэн хааччахтыыр дьаһаллар киирэ иликтэринэ тас дойдулартан аҕалар астарынан аһаан олорбуппут. Биһиги улууспутугар 2020 сыллаахха сиир бурдукпутун сэлиэһинэйи, бастаан Үрүҥ Баска онтон Хачыкаакка бурдугу үүннэриинэн дьарыктанар хаһаайыстыбалар саҕалаан иһэннэр тохтоон хаалбыттара. Манна, Тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэр института төһүү буолуохтааҕа көстүбэт. Кинилэр баһаардарынан сибээстээн сааскы өртөөһүн, сүөһү аһылыгар анаан өр сыллаах оттору үүннэриигэ, сүөһү симэһиннээх иҥэмтэлээх аһылыктарын оҥорууга сүрүннээн үлэлиир буоллулар. Ол сөп, ити гынан баран киһи сиир бурдугар үлэлэһиини куоттараары гыннылар.
Ханна да тиий айылҕа барахсан көҕөрөн ситэн киэркэйэ тупсубут. Оттон, айылҕа барахсан өҥ буоруттан бэриһиннэрэр уйгуну-быйаҥы дэлэтэр үлэһит дьон үлэлэрин үгэнэ.
Хаартыскаларга: 2015 сыллаахха Александра Епифанцева хаппыыста үүннэрэр Дмитрий Кириллин хаһаайыстыбатыгар күһүҥҥү хомуурга уонна аатырбыт бурдук үүннэрээччи «Хачыкаат» ТХПК салайааччыта Роман Куприянов бурдуктаах буолатыгар үүнүүнү көрөллөр.
Уйбаан УЙГУУРАП, газета «Хангалас»: https://xn--80aaaaaqpp6as1cq2a.xn--p1ai/article/64424