Саха сирин сүөһүлээх-астаах хаһаайыстыбаларыгар “улахан үүт” кэмэ үгэннээн бара турар. Былаан быһыытынан, тэрээһиннээхтэртэн быйыл 62 тыһ. туонна (былырыын 57,1 тыһ. туонна этэ, туолуута – 60,4 тыһ. туонна) үүт тутуллуохтаах. Итинтэн от ыйын ортотугар 23,3 тыһ. туонна үүт соҕотуопкаланан, сыллааҕы былаантан 37,7 бырыһыана туолан иһэр.
Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин астыыр-таҥастыыр бырамыысаланнаска салаатын салайааччытын э.т. Евгений Васильев этэринэн, үүтү тутуу кээмэйэ былырыыҥҥы туһааннаах кэм көрдөрүүтүттэн төһө даҕаны 10,7 бырыһыанынан хаалан истэр, сайыҥҥы үүттүгэннээх ыйдарга кыраапыгы ситиһиннэрэр кыах баар.
Биллэрин курдук, быйыл сааспыт уһуннук хатаан, халлаан сылыйан биэрбэккэ, ыһыы үлэтэ биир нэдиэлэ тардылыктаммыта. Сайылыкка тахсааччылар эмиэ хойутаабыттара.
Кэпэрэтииптэр, бааһынай хаһаайыстыбалар ыабыт үүттэрин киилэтэ субсидия үбүн кытта 60 солкуобайтан итэҕэһэ суох (ол иһигэр соҕотуопкалыыр тэрилтэ бэйэтиттэн 10 солкуобайтан итэҕэһэ суох харчыны төлүөхтээх) харчыга тутуллар. Бу сыалга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 3,1 млрд солкуобай кээмэйдээх субвенция көрүллүбүтэ.
Былырыыҥҥыны кытта тэҥнээтэххэ, 237,5 мөл. солкуобайынан элбэх эбэтэр үүтүгэр таһаардахха, 4 750 туоннанан ордук үүт соҕотуопкаланыахтаах. Улуустар тыа хаһаайыстыбатыгар боломуочуйаларын толороллоругар анаан, үүт соҕотуопкатыгар 2,6 млрд солкуобай (көрүллүбүт үп 86,44 бырыһыана) тиксэрилиннэ.
Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 20 улуус уонна Дьокуускай куорат дьаһалталарын бирикээстэринэн 35 соҕотуопкалыыр тэрилтэ бигэргэнэн, үүтү туталлар. Бу иһигэр Сунтаар уонна Хаҥалас улуустара 4-түү, Бүлүү, Уус-Алдан, Мэҥэ-Хаҥалас улуустара 3-түү, Дьааҥыга, Кэбээйигэ, Тааттаҕа 2-лии соҕотуопсуктаахтар. Аммаҕа, Үөһээ-Бүлүүгэ, Куорунайга, Намҥа, Өлүөхүмэҕэ, Уус-Маайаҕа, Чурапчыга, Ленскэйгэ, Мииринэйгэ, Ньурбаҕа уонна Дьокуускайга 1-дии тэрилтэ үлэлииллэр.
Үүт сыллааҕы былаанын толоруу хаамыытын муниципальнай тэриллиилэринэн тэҥнээн көрдөххө, Мииринэй 59,5, Ленскэй 50,5, Бүлүү 46,4, Дьокуускай 46,8, Сунтаар 44,7, Хаҥалас 41,6, Нам 41,5, Таатта 40,2, Мэҥэ-Хаҥалас 40 бырыһыанныытын тутан иһэллэр. Оттон биирдиилээн соҕотуопсуктартан “Мүрү Ас” ТХПК (Уус-Алдан) 61,1, “Новай” ХЭУо (Мииринэй) 59,5, “Мастаах-Агро” ТХПК (Бүлүү) 55, “Үрдэл” ТХПК (Сунтаар) 54,7, “Батамайдааҕы” ХЭУо 50,5 бырыһыаннарын толорон, бастыҥ көрдөрүүлээхтэр.
Саамай элбэх ынах сүөһү иитиллэр илин эҥээргэ Уус-Алдан 39,2, курааннаабыт Чурапчы 31,2 уонна Амма 21,6, Бүлүү умнаһыгар Үөһээ-Бүлүү 26,5, Ньурба 28,5 бырыһыаннаахтар. Көрдөрүүлэргэ, биллэн турар, айылҕа сабыдыала баар эрээри, сорох соҕотуопсуктар үлэ тэрээһинин кыамматтарын мэлдьэһэр сатаммат.
Холобур, Уус-Алдан улууһугар “Мүрү-Ас” ТХПК 1 254,9 туонна үүтү тутар былааннааҕыттан 766,18 туоннатын толорбут (61,1 бырыһыан) буоллаҕына, “Туйма” ТХПК 800 туоннатыттан 153 туоннатын (19,1 бырыһыан), “Дүпсүннээҕи” ТХПК эмиэ биир оччо былааннааҕыттан 198,99 туоннатын (24,9 бырыһыан) көҕүрэтэннэр, улуус бүттүүн көрдөрүүтүн таҥнары тартылар.
Аны кэтэх үүт соҕотуопкатын таарыйдахха, бу күҥҥэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 321 эрэ туонна тутуллубут. Ил Дархан Айсен Николаев сорудаҕынан бырабыыталыстыба быйыл саас муус устар 29 күнүгэр 389-с №-дээх дьаһалы таһаарбыта. Онно олоҕуран, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр көрүллүбүт бүддьүөт үбүн хамсатан-халбаҥнатан биэрии суотугар кэтэх хаһаайыстыбалаах ыаллар ыабыт үүттэрин атыылаһарга 58 мөл. солкуобай кээмэйдээх судаарыстыба өйөбүлэ бигэргэннэ.
Евгений Васильев бу үпкэ быйыл 5 800 туонна үүтү тутарга суоттаналларын этэр. Соҕотуопкалыыр тэрилтэлэри сүүмэрдиир куонкуруска докумуоннары тутуу от ыйын 6 күнүттэн 15 күнүгэр диэри биллэриллэн баран, от ыйын 29 күнүгэр диэри уһатылынна.
Санатан эттэххэ, былырыын кэтэхтэртэн судаарыстыба өйөбүлэ суох соҕотуопсуктар 10-нуу солкуобайга (сорохтор балачча үрдэппиттэрэ) 3 336 туонна үүтү туппуттара. Быйыл итиннэ Ил Дархан тус дьаһалынан 10-нуу солкуобай көмө харчы соҕотуопкалыыр тэрилтэ нөҥүө көрүллэн, ыаммыт үүт 1 киилэтин 20 солкуобайтан итэҕэһэ суох харчыга туталлара тэрилиннэ.
Дьиҥэр, “төбө харчытын” таһынан үүт туттарар ыал дохуоттанарыгар күттүөннээх көмө: 4 ынахтаах ыал биирдии ынаҕыттан 900-түү киилэни туттардаҕына, 18 тыһ. солкуобайы, түөрт ынаҕыттан холбоон 72 тыһ. солкуобайы аахсар. Икки ынах “төбөтүн харчытын” саҕа, ол гынан баран үлэлээн ылаҕын. Хаһан баҕарар босхону ылардааҕар, көлөһүҥҥүн тоҕон ылбыт үбүҥ күндү буолар уонна туһалаахха туттуллар.
Подробнее: https://ulus.media/article/65087
ТХМ сайтыгар: https://minsel.sakha.gov.ru/news/front/view/id/3322204