Судаарыстыба тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыытын өйүүр саҥа мэхэньииһимин иккис түһүмэҕэр торумнаммытын курдук, эти соҕотуопкалааһын тиһигэр көмө быйылгыттан оҥоһуллар. Былаан быһыытынан, 2022 сылга 815,5 туонна ынах сүөһү этин уонна 284,5 туонна сылгы этин хаһаайыстыбалартан, биирдиилээн дьонтон тутууну тэрийэргэ анаан өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 74 мөл. 155 тыһ. солкуобай суумалаах үп көрүллүбүтэ.
Бачча кээмэйдээх субвенция улуустар бу хайысхаҕа тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйатын толороллоругар тиийэр. Сүөһү-сылгы этин тутарга 17 улууска 25 соҕотуопкалыыр тэрилтэ үлэлиирэ быһаарыллан турар. Соҕотуопсуктар, бу дьыл ахсынньы 15 күнүнээҕи туругунан, 565,46 туонна сүөһү этин (сыллааҕы былаантан 69 %-ын) уонна 104,27 туонна сылгы этин (былаантан 38 %-ын) туттулар.
Бу кэмҥэ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин өттүттэн улуустарга сүөһү этигэр 35,1 мөл. солкуобай, сылгы этигэр 12,8 мөл. солкуобай суумалаах субвенция тиксэрилиннэ. Министиэристибэ астыыр-үөллүүр бырамыысыланнаска салаатын салайааччыта Евгений Васильев бигэргэтэринэн, бүддьүөттэн көрүллүбүт көмө үп төһө эт тутулларыттан тутулуктанан, тустаах соҕотуопсукка сыл түмүктэниэр диэри булгу тиийиэ итиэннэ былааннарын (квоталарын) аһара толорбуттарга көрүллүбүт үбүлээһин иһинэн халбаҥнатан биэриэхтэрэ.
“Сыл бүтүөр диэри сыллааҕы бүттүүн былаантан ынах сүөһү этигэр 86, сылгы этигэр 81 бырыһыана толоруллара сабаҕаланар. Сүрүннээн, сылгы этин тутууга бытаарыы тахсыбытын халлаан тымныйан биэрбэккэ, идэһэ хампаанньата урукку дьыллардааҕар хойутаан саҕаламмытынан быһаарыахха сөп”, – диир Евгений Дмитриевич.
Салайааччы бу кэмҥэ сүөһү этин тутууга былааннарын 100 бырыһыан толорбут Амма, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү уонна Куорунай улуустарын ааттаталаата. Онтон уратылар кыраапыктарыттан хаалан иһэллэр.
Былырыын судаарыстыба өйөбүлэ суох өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 519,8 туонна сүөһү этэ тутуллубут буоллаҕына, быйыл 700 туонна соҕотуопкаланыаҕа. Онон, эт соҕотуопкатын тиһигин өйүүр саҥа мэхэньииһим олохтонон, бастакы хардыы оҥоһулунна диэн бигэтик этиэххэ сөп. Ити гынан баран, салаа салайааччыта билинэринэн, ханна даҕаны буоларыныы, иҥнигэстэр бааллар. Олортон сүрүннэрэ – дойду экэниэмикэтигэр үөскээбит быһыыттан-майгыттан сиэттэрэн, эккэ уонна эт бородууксуйаҕа сыана эмискэ үрдээһинэ.
Соҕотуопкалыыр тэрилтэ көрсүбүт ороскуотун сорҕотун толуйууга анаан сүөһү этин 1 киилэтигэр 70 уонна сылгы этигэр 60 солкуобайдаах субсидия бэриллэр. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин 2022 сыл тохсунньу 18 күнүнээҕи бирикээһигэр соҕотуопсук ынах сүөһү этин 400, улахан сылгы этин 315 уонна убаһа этин 370 солкуобайтан намыһах сыанаҕа атыыласпатыгар ыйбыта (сүбэлээбитэ). Оттон соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр бүгүн сүөһү этин ортотунан 470 солкуобайга, сылгы этин 430 солкуобайга атыылаһаллар. Ол аата ырыынак сыанатыттан лаппа чэпчэкитик туталлар. Биллэрин курдук, “балык уу дириҥэр талаһар”. Эттээх хаһаайын үрдүк сыанаҕа батарар баҕатын, ырыынак сокуонунан уонна дойдуга олохтоммут сокуонунан, ким-туох даҕаны тохтоппот. Атыннык эттэххэ, судаарыстыба орооһор, сүрүннүүр бырааба-боломуочуйата суох.
Холобур, Нам улууһунааҕы “Эрэл” ТХПК сүөһү этин 470 солкуобайга тутар уонна буойуна нөҥүө астаан таһаарбыт этин ортотунан 650 солкуобайга атыылыыр. Былырыын субсидия суоҕар 4-түү мөһөөххө туппут, 550-600 солкуобайга атыылаабыт. Ол эбэтэр, кэпэрэтиип салайааччыта Ньургун Гуляев этэринэн, бүддьүөттэн көрүллүбүт 70 солкуобайы эт туттарбыт кэпэрэтиикэ, хаһаайыстыбаҕа дохуот курдук буолан тахсар. “Эти тутар ороскуоттаах, – диир Ньургун Феофанович. – Биһиги уопсай ороскуоппутун атыылыыр сыанабытыгар угабыт. Эт оҥорооччу ырыынакка эт 6 мөһөөхтөн тахсаҕа атыылана турарын көрө-билэ сылдьан, биллэн турар, биһиэхэ 5 мөһөөххө туттарарын кэрэйиэ. Оннук түбэлтэҕэ техрегламент ирдэбилинэн эти буойуна нөҥүө тутан астааһын (промсобуой) тохтууругар тиийэр. Бүддьүөт тэрилтэлэрэ олохтоох чэгиэн этинэн кыайан хааччыллыбакка,оҕолорбут кэлии этинэн аһылыктаныахтара”.
Мэҥэ Хаҥалас улууһугар буойуналаах “Хоту” ТХПК сылгы этин 370 солкуобайга тутар, атыыга 450 солкуобайга таһаарар. Сүөһү этин 630 солкуобайга, убаһа этин 6 мөһөөххө атыылыыр. “Субсидия көрүллүбүтэ эт сыанатыгар оонньоото уонна астыыр тэрилтэҕэ туһалаах. Астаан-үөллээн, барыс ылыахтаахпыт уонна сыананы аһара үрдэтиэ суохтаахпыт. Промсобуой – барыстаах дьыала, сүөһү-сылгы тириитэ, туйаҕа барыта туһаҕа турар. Ити эрээри, соҕотуопсук балаһыанньатын тупсарыыга үөһэттэн болҕомто ууруллуон наада. Кэтэх сүөһүлээхтэр ынахтарын, тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар биэлэрин төбөтүгэр судаарыстыбаттан көмө харчы ылаллар. Харчыламмыт, кыаҕырбыт киһи үүтүн-этин соҕотуопсукка туттара сатаабат үгэстээх. Судаарыстыбаттан көмө ылар ыал, хаһаайыстыба үүтүн-этин соҕотуопка тиһигэр туттарарыгар ирдэбил олохтоотоххо эрэ хаачыстыбалаах бородууксуйа дэлэйэр кыахтаах” – диэн саныыр кэпэрэтиип бэрэссэдээтэлэ Иван Максимов.
Исписэлиистэр ааҕалларынан, ырыынакка быйыл эт сыаната былырыыҥҥы таһымтан 10-20 бырыһыан үрдээтэ. “Эһиилги бил баһын мин сиэҕим” диэбиккэ дылы, кэлэр сылга сыана төһө үлүгэр буолуоҕун билигин этэргэ уустук. Ол эрээри, биир суол чуолкай: саҥа мэхэньииһиминэн эт соҕотуопкатын тиһигэр көрүллэр көмө үп хайаан даҕаны үрдэтиллиэх тустаах. Маныаха “сылгы этигэр” субсидияны, сыана арыттаһыытын аахсан, “улахан сылгы этэ” уонна “убаһа этэ” диэн көрүҥнэринэн арааран, тус-туспа ставканы олохтуохха. Ону олохпут бэйэтэ көрдөрдө уонна модьуйар. Ол иннинэ эти тутууга үөһэттэн түһэриллэр былааны толорор туһунан кэпсэтэр кэрэгэй буола туруоҕа.
Источнига: UlusMedia
СӨ ТХМ сайтыттан: https://minsel.sakha.gov.ru/news/front/view/id/3338900