Быйыл улууспут тыатын хаһаайыстыбатын бары салааларыгар үрдүк үүнүүнү ылалларыгар, үүтү-эти дэлэтэллэригэр төһө кыалларынан муҥутуурсыал-сорук турар. Улууспут тыатын хаһаайыстыбатын департаменын салайааччы Николай Иванов, «Хаҥалас-Ас» толорооччу дириэктэрэ Валентин Иванов, «Южное» ХЭТ дириэктэрэ Станислав Ильин Иһит, Кытыл Дьура, Үөдэй, Сиинэ, Тумул нэһилиэктэригэр, Чкалов учаастагар сылдьан үүт туттарааччылары кытта көрүстүлэр. Үүтү туттарыыга анаан, олохтоох бэйэ аһын оҥорууга киэҥ кэпсэтиини тэрийэн ыыттылар, сүбэлэри биэрдилэр.

Быйылгы 2022 сылга улуус үрдүнэн 4 894,2 туонна үүт туттарыллыахтаах, ити ааспыт сыллааҕы былаантан 242,9 т элбэх. Ол иһигэр, «Бөртө-Ас» ТХПК – 1 250,0 т, «Хаҥалас-Ас» ТХПК – 1 126,2 т, «Южное» ХЭТ – 1 718,0 т уонна «Хаҥалас Агрохолдинг» ТХППК – 800 туонна үүккэ былааннаахтар.

Улууспут тыатын хаһаайыстыбатын департаменын салайааччы Николай Иванов баар балаһыанньаны билиһиннэрдэ.

— Билигин уустук кэмҥэ олоробут тоҕо диэтэххэ, Аан дойду үрдүнэн бүрүүкээбит дьаҥ, иккис өттүнэн Европа уонна АХШ дьайыыларынан экэнэмиичэскэй санкциялар киирэннэр улахан харгыстары көрсөбүт. Ол быһыытынан ас-үөл кэлиитэ аҕыйыыр, сыана үрдүүр. Тыа сиригэр сүөһү иитээччи дьон сааһыран иһэллэр, эдэр ыччат сүөһү иитиитигэр кыралаан сыстар. Ол да буоллар маннык балаһыанньаҕа эдэр, кырдьаҕас диэн арааран көрүө суохтаахпыт. Барыларын түмэн, холбоон инники сыалы-соругу чопчу туруоран, былааннарын үрдэтэн үлэни тэрийиэхтээхпит. Ханнык баҕарар нэһилиэккэ ис туһанар кыахтара улахан. Урукку Сэбиэскэй саҕанааҕы ходуһалар, бааһыналар оһорбо сир буолбуттар. 2020 сыл тохсунньу 21 күнүгэр ылыллыбыт, РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин «Дойдуну аһынан-үөлүнэн хааччыйыы» доктринатыгар олоҕуран, олохтоох бэйэ аһын-үөлүн оҥорон таһаарыыны улаатыннарыахтаахпыт. Ол иһин олус кылгас сайыммытыгар, үүт туттарыытыгар уонна сир үлэтигэр күүскэ ылсаммыт кыстыгы туоруохтаахпыт. Олохтоох бэйэ аһынан дьоммутун-сэргэбитин хааччыйар инниттэн үүтү-эти дэлэтэр, өлгөм үүнүүнү ылар иһин үлэни күүскэ тэрийиэхтээхпит, — диир сүөһү иитэр дьон иннигэр Николай Иванов.

Иһит нэһилиэгин сүрүн кыһалҕатынан эдэр ыччат тыа сиригэр олохсуйбата буолар. Ааспыт сылга олохтоохтор үүтү быстар аҕыйаҕы туттарбыттарынан, быйыл үүт тутар сыах үлэлээбэт буолла. Бу туһунан көрсүһүү кэмигэр ырытан быһааран баран, «Хаҥалас-Ас» ТХПК толорооччу дириэктэрэ Валентин Иванов иһитиннэрдэ. Олохтоохтортон ордук Лариса Суханова үгүс долгуйар ыйытыктарын биэрэн хоруйдары иһиттэ. Манна даҕатан эттэххэ, урукку сыллартан баар хортуоппуй тутуллар сыаната кырата уонна батарыы кыһалҕата өссө күүскэ турбут. Арыый кэрэхсэбиллээҕинэн аны сайын күөх луугу үргээн туттарыа этибит дэһэллэр.

Салгыы Кытыл Дьураҕа тиийэбит. Билигин тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар түбүктээх күннэр үүннүлэр. Төрүөх саҕаланан үүт туттарыыта тыа сирин олохтоохторун долгутар. Кытыл Дьураҕа бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор Юрий Петров 7, онтон Иван Владимиров 4 төбө ыанар ынахтаахтар. Кинилэр ааспыт сылга тус урбаанньыт быһыытынан регистрацияланан, үүттэрин лиитэрэтин 60 солкуобайга туттаран дохуоттарын биллэ улаатыннарбыттар. Ол оннугар кэтэх сүөһүлээх ыаллар үүт туттарбатахтар, ыанар ынахтарын төбөтүгэр харчы ылбыттар. Урукку сылларга бу соҕуруу нэһилиэктэргэ Кытыл Дьуралар саамай элбэх үүтү ыыллара.

Кытыл Дьура олохтооҕо, өр сылларга салайар үлэҕэ сылдьыбыт ытыктабыллаах киһи Иван Владимиров биир дойдулаахтарыгар, салгыы хайдах дьаһанан олордохпутуна сайдыыга барыахтаахпытыгар санааларын үллэһиннэ:

— Биһиги улууспут баһылыга Олег Иринеев тыа хаһаайыстыбатын быһаччы салайбыта, дойдутугар II Малдьаҕар нэһилиэгэр ситиһиилээхтик баһылыгынан үлэлээбитэ. Онон тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар уларыйыылар киириэхтэрин наада. Тыа сиригэр олорор, үлэлиир усулуобуйа өрүү ыарахан, атыы-эргиэн боппуруоһа эмиэ барбат. Билигин дохуоттанар үлэбит диэн тыа хаһаайыстыбата эрэ буоллаҕа дии. Холобур, тыа сирин олохтооҕо сүөһүнү-сылгыны иитэн онтон эрэ дохуоттанар кыахтаах. Манна миэстэтигэр дьоммут үлэҕэ көхтөөх буолаллара буоллар, диэн баҕа санаа баар. Биһиги бастакы Бэрэсидьиэммит, биир дойдулаахпыт Михаил Николаев өрүү Чурапчы улууһун үлэһит дьонун, сирин-уотун кытта биһиги улууспутун өрүү тэҥнээн көрөр. Икки тус-туһунан хартыына, Хаҥаластар үөһэттэн кэлэрин күүтэбит эрэ. Кытыл Дьураҕа хас киһи олороруй, хас ыанар ынах баарый?. Хас биирдии олохтооххо биирдии ынах тиийбэт. Чурапчыларга биирдии киһиэхэ, иккилии ынах тиксэр. Онон нэһилиэк баһылыга хас биирдии ыалы кэрийэн дьон-сэргэ сүөһү ииттэрин курдук үлэни тэрийэрэ наада. Итини сэргэ, тыа хаһаайыстыбатын атаҕар туруорбут II Малдьаҕар нэһилиэгэ, биһиэхэ кыра хотон тутан филиал арыйара буоллар диэн баҕа санаалаахпыт. Оччоҕо сааһырбыт дьон ынахтарын онно туттаран көрдөрүө этилэр, — диэтэ, инникигэ эрэнэрин биллэрдэ.

Нэһилиэк баһылыга эдэр киһи Николай Осипов ынахтаах дьон, тус урбаанньыт буолалларыгар дохуоттара үрдүүрүгэр кыһаллар. Хас биирдии сүөһүлээх ыалынан сылдьан, бэйэтэ оҥорбут табылыыссатын көрдөрөн быһаарар эбит. Бэрт саҕалааһын, киһи хараҕынан көрдөҕүнэ, иһиттэҕинэ астынар буоллаҕа.

Үөдэйгэ, биһиги сылдьар кэммитигэр Валентин Иванов дириэктэрдээх «Хаҥалас-Ас» ТХПК Үөдэйдээҕи салаатыгар соҕуруу нэһилиэктэр олохтоохторо, эти-балыгы астыыр сыахха, быйыл элбэх балыгы туттараннар үлэһиттэр үлэлэрин үгэнэ. Сыалыһар балыктан кэтилиэти, фарш онтон да атын астары бэлэмнээн оҥороллор. Манна Үөдэй нэһилиэгин олохтоохторо эбии хамнас аахсан абыраналлар. Биллэн турар олохтоох дьон үүт туттарыытыгар, лиитэрэ үүт сыанатыгар интэриэстээхтэр. Үүт туттарааччылары кытта көрсүһүүгэ бэтэринээр Таисия Иванова, Людмила Кирова үүт сыаната кыратыгар тохтоотулар. Онтон Григорий Аммосов саҥа хайысханы тутуһан үлэлиир, тус урбаанньыт буолар баҕалаах дьоҥҥо Покровскайтан Элбэх хайысхалаах Киин үлэһиттэрэ кэлэн миэстэтигэр туһааннаах докумуоннары хомуйуо этилэр, диэн баҕа санаатын тиэртэ.

«Хаҥалас-Ас» ТХПК толорооччу дириэктэрэ Валентин Иванов улууспут соҕуруу нэһилиэктэригэр сылдьан баран санаатын маннык үллэһиннэ:

— Биллэрин курдук, биһиги улууспут тыатын хаһаайыстыбатын департаменын кытта сырыыбыт сыала-соруга, нэһилиэктэргэ ынахтаах дьон үүт туттардын уонна сүөһү төбөтүн ахсаанын элбэттин диэн буолар. Кэтэх сүөһүлээх дьон, ынахтарын төбөтүгэр харчы ылбыттарын хайдах эрэ ахсааҥҥа ылбаттар. Ол оннугар үүт сыаната кыратыгар иҥнэллэр. Ол иһин биһиги ааспыт сылга үүт атыылаһыллар сыанатын 10 солк. 15 солкуобайга дылы улаатыннарбыппыт. Үүт элбиир түгэнигэр элбэх бородууксуйаны оҥорон таһаардахпытына, биһиги үүт тутуллар сыанатын үрдэтиэхпитин сөп. Сылтан сыл Мохсоҕоллоохтооҕу үүт собуота оҥорон таһаарар бородууксуйатын улаатыннарар. Урукку сылларга ночоокко сылдьыбыт буоллахпытына билигин үөрэнэммит, сатааммыт бигэ туруктаах буоллубут. Саҥа мэхэньиисим киириэҕиттэн, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн кэтэх сүөһүлээх дьон үүттэрин туттарбат буолбуттара. Ити өттүгэр үгүс өйдөтөр-быһаарар үлэлэри ыыттыбыт. Дьон тус урбаанньыт буолалларыттан куттанар уонна сэрэхэдийэр. Манна 2-3 ынахтаах буоллахпына, тус урбаанньыт кыайан буолбаппын диэн өйдөбүллээхтэр эбит. Бу хайысхаҕа эмиэ сырдатыы, өйдөтүү үлэтэ барда. Нэһилиэк баһылыктара, сүөһүлээх дьоҥҥо үрдүк дохуот аахсалларын туһугар тус урбаанньыт оҥорорго ыкса үлэлэһиэхтэрин наада. Улууспутугар бүгүҥҥү күннээҕи туругунан, саҥа 47 тус урбаанньыт эбилиннэ. Кинилэр үлэлэрин үчүгэйдик сыаналыыллар, салгыы күүскэ үлэлиир былааннаахтар. Тус урбаанньыттар нолуок төлүүр буоланнар олохтоох бүддьүөккэ дохуот киллэрэллэр, — диир саҥа суоллары тобулар салайааччы Валентин Иванов.

Сиинэҕэ соҕотох тэриллиилээх хаһаайыстыбалаах Дмитрий Климовскай баар. Кини үүтүн лиитэрэтин 60 солк туттарар быдан барыстааҕын кэпсиир. Бу сырыыга кэргэннии Маргарита, Петр Неустроевтар кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кытыннылар. Аҕам саастаах дьон бэрт эппиэтинэстээхтик быйыл үүтү туттарабыт дииллэр.

Тумулга көрсүһүүнү баһылык Сахайаана Лукина иилээн-саҕалаан ыытта. Манна 13 ыанар ынахтаах, бааһынай хаһаайыстыбалаах Степан Матвеев дэриэбинэ сүрүн дьонноруттан биирдэстэрэ. Үлэни эрэ өрө тутан сылдьар киһи. Дьыаланы куолуну билэринэн, кэпсэтиигэ сытыы боппуруостары урукку баһылыктара Родион Иванов биэртэлээтэ. Сүөһүлээх дьон салгыы үүт туттарыытыгар үлэлэһэр санаалаах хааллылар.

Чкалов учаастагар, Вячеслав Владимиров дириэктэрдээх «Тиит Арыы» ТХПК сүрүн кыһалҕаларынан хотон буолар. Быһаарыллар кэмэ чугаһаабыт курдук. Үүт туттарааччылар мунньахха бэрт сэргэхтик кэпсэтиигэ кытыннылар. Үүт туттаралларыгар доруобуйаларын көрдөрөллөрүгэр баар кыһалҕаны этиннилэр.

Улууспут тыатын хаһаайыстыбата салгыы сайдарыгар, быйылгы сылга икки: «Хаҥалас Агрохолдинг» ТХППК уонна «Южное» ХЭТ саҥа тэрилтэлэр тэрилиннилэр. «Хаҥалас Агрохолдинг» ТХППК илин эҥэр сытар I Дьөппөн уонна II Дьөппөн хаһаайыстыбаларыттан уонна олохтоохторуттан, оттон «Южное» ХЭТ улууспут соҕуруу нэһилиэктэриттэн үүтү тутуохтара. Нэһилиэктэргэ сүөһүлээх, ынахтаах хас биирдии киһини кытта үүт туттарыытын туһугар ыкса үлэлэһэр сорук, олохтоох дьаһалта баһылыктарыгар уонна тыа хаһаайыстыбатын исписэлиистэригэр сүктэрилиннэ.

Теги Сельское хозяйствоТыа сиригэрХангаласский улус Уйбаан Уйгуурап

Подробнее: https://xn--80aaaaaqpp6as1cq2a.xn--p1ai/article/45359

От adminNB

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *