Михаил Павлов бу өрөспүүбүлүкэҕэ да суох бөдөҥ кэтэх хаһаайыстыбаны бастаан тэринэригэр үгүс ыарахаттары да көрүстэр, билигин дьону үлэнэн хааччыйан сыспай сиэллээҕи, хороҕор муостааҕы дэлэтэн олорор
Уонча сыллааҕыта Тойон Арыы бу соҕурууҥҥу соҕус өттүгэр баар Харыйа диэн учаастагар (билигин Павловтар хаһаайыстыбалара манна саҥалыы олохсуйар) дьон-сэргэ син олорбут дойдута этэ эрээри, кэлин олохпут оҥкула уларыйан, уот туран эҥин биир эмэ эргэ дьиэ, хотон ордон хаалбыта баара. Саҥа дьыала тэринээччилэр бу уота-күөһэ, гааһа суох сиргэ олохсуйан үлэлииллэрэ, биллэн турар, уустуктардаах этэ. Куһаҕан сонун түргэнник тарҕанар дииллэринии, 2000 сыллаахха,быһыыта, бары хомойо, аһына истибиппит этэ — Павловтар 200-чэкэ төбө сүөһүлэрэ уокка былдьаммыт иэдээнин… Саҥаттан өрүттэр, билигин саныахха, ыарахан. Ол гынан баран, Михаил Павлов бар дьонун, салалта көмөтүнэн уонна санаатын дьулуурунан, сатабыллаах дьаһалынан күн бүгүн 1500 ынах сүөһүнү, ону сэргэ 150 сылгыны тутан, көрөн-харайан, дьону үлэнэн хааччыйан, хамнастаан, эти-үүтү дэлэтэн олорор.
Аҕыйах хонуктааҕыта Саха сирин малдьаҕардара Улахан Ааҥҥа түмсүүлэригэр араас улуустартан кэлбит дэлэгээссийэлэри кытары мин Тойон Арыыга Михаил Павлов хаһаайыстыбатыгар киирсэ сырыттым. Дьэ, кырдьык, киһи сөҕө көрөрө үгүс эбит. Улууспут баһылыга Олег Иринеев биир дойдулааҕын туһунан кэлбит ыалдьыттарга астына кэпсээтэ, биир киһи холугар сүдү үлэ тэриллибитин, үчүгэй түмүктэр бааллары билиһиннэрдэ.
Бу арыы сиргэ 70-ча киһини үлэнэн хааччыйан…
Киһи сөҕөрө диэн Тойон Арыы бу эҥэригэр, Харыйаҕа, быстах да кэмҥэ уот суоҕа. Былыргылыы чүмэчинэн, лаампанан, кэлин генераторынан сэлбэнэн үлэни тэрийэн ыытар уустук этэ — хайа эдэр киһи элэктэриичэстибэтэ суох олоҕу талыай… Дьэ ону Михаил Павлов элбэхтик туруорсан, бэйэтэ сүүрэн-көтөн, үбүлээн, уот тартаран билигин бу сиргэ олох тэтимирдэ, дьиэ бөҕө тутулунна, улахан хотоннор, гараастар, хаһаайыстыбаннай тутуулар дьэндэйдилэр.
Олег Иринеев арыыга киирсэн иһитиннэрбитинэн, улуус 5000 туонна курдук үүтү соҕотуопкалыыр буоллаҕына, 2600-ча туоннатын бу Улахан Аан икки бөдөҥ хаһаайыстыбалара — Михаил Па-влов бааһынай хаһаайыстыбата уонна «бөртөлөр» туттаран, 200 киһини үлэнэн хааччыйан олороллор.
Бу учаастакка билигин 70-ча киһи олорор, үлэлиир, хамнас аахсар. Михаил Васильевич арыыга сэттэ хотонунан ынах сүөһүтүн кыстатан олорор, өссө өрүс уҥуор үс хотоҥҥо тарҕанан дьон үлэлиир. Биһигини хаһаайын 150 ыанньык ынах турар анылыгылыы механизациялаах хотонугар илдьэ сырытта, бэйэтэ бырайыактаан, маһын соҕотуопкалатан туттарбытын кэпсээтэ. Сырдык, киэҥ-куоҥ, кураанах, уот-күөс бөҕө. «Ытык Малдьаҕар» түмсүүтүн салайааччыта, Ньурба Малдьаҕарыттан төрүттээх, түөрт сыл ыанньыксыттыы сылдьыбыт Любомир Михайлов, Куорунай, Мэҥэ-Хаҥалас, Орто Халыма да сирдэриттэн кэлбит сүөһү үлэтэ диэн тугун билбит дьон, барыны сыныйан көрөн бэркэ интэриэһиргээтилэр, элбэх ыйытыылардаах буоллулар, Дьокуускайтан блогер Николай Барамыгин тохтоло суох видеоҕа түһэрдэ (матырыйааллара социальнай ситимҥэ тарҕаммыттара) — ханнык боруода сүөһү баарыттан, тугу эбии аһаталларыттан дьон хайдах үлэлииригэр, төһө хамнас аахсарыгар, ханна олороругар тиийэ ыйытыыларга хаһаайын аһаҕастык хоруйдаан истэ.
Ол быыһыгар мин икки эдэр ыччаты көрсөн үлэни билистим, хайдах манна үлэлии кэлбиттэрин иһиттим (хаартыскаҕа). — Мин Үөһээ Бэстээхтэн манна үлэлии кэлбитим, — диэтэ аҕыйах саҥалаах нуучча уола Евгений Изорник,- үлэбин сирбэппин, хамнас аахсабын…
— Онтон мин бу иннинэ Ньурба Кириэстээҕэр, Сунтаарга эмиэ сүөһү итиитигэр үлэлии сылдьыбытым. Табаарыстарым сүбэлээннэр Улахан Ааҥҥа кэлбитим. Бу дойдуну сөбүлээтим, — диэн улгумнук кэпсээтэ Спиридон Лукин, — Үлэлииргэ, олорорго усулуобуйа баар. Уопсай дьиэҕэ олоробут, остолобуой баар, телефон, телевизор о.д.а. уоттанаммыт үлэлиир. Бу хотоҥҥо түөрт ыанньыксыт үлэлиибит, ыстаарсайбыт Эжанна Васильева дьаһайар. Ынахтарбыт төрөөн эрэллэр, түүнүн харабыллардаахпыт… Үрдүттэн олорон үлэлиир судургу,- диэтэ эдэр киһи.
Эжанна диэн дьикти ааттаах эдэрчи ыанньыксыты кытары эмиэ кылгастык кэпсэттибит. Уус-Маайаттан кэлбитэ алтыс сыла буолбут. Этэргэ дылы, чумэчинэн үлэлээбиттэртэн биирдэстэрэ. Билигин 33 ынаҕыттан 12-тин төрөтөн, көрөн-харайан олорор. Оҕолоро улааппыттар, кэргэнэ бостууктуур. Туспа дьиэлэнэн олороллорун, хамнас аахсан оннооҕор оҕолоругар кыралаан көмөлөһөллөрүн, үлэлии үөрүйэхтэрин, уот тардыллан олох тупсубутун, сотору кэминэн сайынын алаастарга көһүөхтэрин этэн аһарда..
Фермер санаата: «Тэрээһиннээх, кэтэх диэн араарбаттара буоллар…»
Үлэһиттэр хамнастарын кэмигэр ылаллар, сүрүн бородууктаны тиэйэн аҕалан хамнас да суотугар биэрэллэр. Ыалдьыт Любомир Михайлов Камчааткаҕа ыанньыксыттыы сылдьан сылга биир ынахтан 5,5 тыһыынча кг үүтү ыабыттааҕын ахтан аһарда…, оту үрдүттэн ыла олорор дэлэ үчүгэй дуо, дэстилэр, хаһаайынтан төһө өйөбүллээҕин ыйыталастылар. Онуоха Михаил Павлов аныгы дьоҥҥо, син дьарыктаныан баҕалаах баар даҕаны, тута хотону туттуу кыаллыбатын эттэ. Бу дьыалаҕа үрдүкү салалта үүтү-эти оҥорон таһаарааччыларга сүрүн тутууну ыытарга, кэтэхтэр, тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар диэн араарбакка, көмөлөһөллөрө буоллар, түргэнник атахтарыгар туруо, устунан элбэх бородууксуйаны нэһилиэнньэҕэ оҥорон таһаарыа этилэр диэн санаатын үллэһиннэ. Кини билигин хаһаайыстыбатыгар 250 ньирэйдээҕин, ынахтар төрөөн эрллэрин, күҥҥэ 2,5 туонна үүтү ыы олороллорун, от, сиилэс, сенаж баарын, «балбаах сокуона» олоххо киирбитинэн ноһуомнарын мунньалларын, туһаҕа таһаарыахтарын эттэ. Онтон бэйэтэ икки уоллааҕыттан биирдэрэ соҕотуопкаҕа үэлэлиирин, батарыыга кини түбүгүрэрин кэпсээтэ. Михаил Павлов дьаһаллаах киһи. Эппит тылыгар турарын, хамнаһы кэмигэр төлүүрүн дьон билэллэр. Бу үлэ миэстэтин сарбыйыы бара турар кэмигэр ардыгар атын да сиртэн уунан үлэлиэн баҕалаах дьон кыһалҕаттан истиһэн кэлэллэрин истэн турабын. Онон манна араас омук дьоно үлэлиир.
Михаил Павлов үлэтин үгэнигэр сылдьар киһи, кини 1963 сыллаахха күн сирин бу Улахан Ааҥҥа көрбүтэ, Булгунньахтаах орто оскуолатын кэнниттэр оччотооҕу «Булгунньахтаах» сопхуоска оробуочайдыы сылдьан аармыйаҕа сулууспалаан кэлбитэ. Онтон бастаан оскуола хочуолунайыгар хачыгаардыы сылдьыбыта, хос соп-хуоһугар оробуочайдаан баран Дьокуускайга Тыа хаһаайыстыбатын техникумугар үөрэнэн дойдутугар кэлэн ыанньык ынах пиэрмэтигэр зоотехник-биригэдьиир буолта, үлэҕэ экэнэмииһинэн да үлэлээбитэ. Онон үлэ ымпыгын-чымпыгын бэркэ билэр, дойдутун сирин-уотун даҕаны. 1990 сыллаахха Улахан Ааҥҥа бааһынай-фермерскэй хаһаайыстыба тэриллибитэ эрээри, ити дьалхааннаах сылларга эстэн, баай паайга үллэһиллэн ыһыллыы-тоҕуллуу тахса сыспыта эрээри, син кэмигэр түмсэн, дьаһананнар, улахан-ааннар билигин сүөһүттэн ылыллар бородууксуйаны ботуччу таһааран олороллор.
Михаил Павлов туспа баран хаһаайыстыбатын уон ынахтан саҕалаабыта, устунан сүөһүтүн элбэтэн 30 мөл. солкуобай баалабай бородууксуйаны таһаарар буолбута, бастыҥнар кэккэлэригэр киирбитэ. Билигин, этэргэ дылы, өссө кыаҕырда, тутуу бөҕөтүн ыытта, араас куонкурустарга, СӨ президенин, ону сэргэ тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин граннарыгар кыттан тиэхиньикэ ылынна, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр киһи буолла. Быыстапка-дьаарбаҥкаларга кыттар, чиэс-бочуот да баар. Ол курдук, Михаил Павлов СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, үтүөлээх үлэһитэ, АКХиК үтүөлээх фермерэ, Махтал сурук, Грамота эҥин туһунан этэ да барыллыбат уонна … норуот билиниитин ылбыт дьоһун хаһаайын, Киһи Киһитэ буолар.
Михаил Васильевич кэргэнинээн, өрөспүүбүлүкэ үөрэҕириитин туйгуна, уһуйаан сэбиэдиссэйинэн үлэлээн кэлбит Зинаида Викторовналыын икки уолу төрөтөн. иитэн атахтарыгар туруордулар. Павловтар урут, арыый эдэрчи эрдэхтэринэ, балай эмэ общественнай олоххо кыттар дьоһун дьон этилэр, хаһаайыстыбаларыттан араас тэрээһиннэргэ билигин даҕаны спонсордыылларын туһунан этэ да барыллыбат. Дьэ маннык дьон тыа сирин тутан олороллор диэ этим.
Людмила АММОСОВА
«Хаҥалас» хаһыат сайтыттан: https://ханаласгазета.рф/article/95796