Суорун Омоллоон аатынан опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырыгар ахсынньы 2 күнүн киэһэтигэр Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ тэриллибитэ 100 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир түмүк дьаһал буолан ааста. Өрөгөй мунньахха өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыттан дэлэгээттэр уонна ыҥырыылаах ыалдьыттар күргүөмүнэн кэлэннэр, туохха даҕаны тук буолуо суох киэҥ уораҕай ыы-быччары туолла.

Ытык дьон ортотугар социализмы тутар сэбиэскэй кэмҥэ Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын үлэһиттэриттэн Үлэ дьоруойун аатын ылбыт 23 киһиттэн соҕотох хаалбыт Екатерина Новгородова, өрөспүүбүлүкэ аатырбыт ыанньыксыттара, Арассыыйа Үлэтин дьоруойдара Михаил Готовцев уонна Владимир Михайлов, рекордсмен-ыанньыксыт Павел Шарин, “Аҕа дойдуга үтүөлэрин иһин” уордьаннаах ыанньыксыт Аграфена Сутакова уонна табаһыт Александр Барабанскай, о.д.а. бааллар. Итиэннэ араас сылларга миниистирдээн ааспыт Иван Сивцев, Егор Борисов, Дмитрий Наумов, Роман Дмитриев, Степан Охлопков, Иван Слепцов, Александр Артемьев, Петр Алексеев саалаҕа бочуоттаах олбохторго олордулар.

Үйэлээх үбүлүөй дьаһалын 2018 сыл кулун тутарыттан миниистирдиир Александр Атласов муоһалаан ыытта. Мунньах Ил Дархан Айсен Николаев уонна Арассыыйа тыатын хаһаайыстыбатын миниистирин Дмитрий Патрушев онлайн-эҕэрдэлэринэн саҕаланна. Айсен Сергеевич кэлиҥҥи сылларга сылгы уонна таба ахсаана эбиллибитин, дойду “Көмүс күһүн” быыстапка-дьаарбаҥкатыгар өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын уонна астыыр-үөллүүр салаатын тэрилтэлэрэ үбүлүөйдээх сылга 100-тэн тахса мэтээли ылбыттарын, оттон Дмитрий Николаевич Саха сирэ сылгытын уонна бааһынай хаһаайыстыбатын (нэһилиэнньэ олохтооҕор тиксэринэн) ахсаанынан бастакы, табатын ахсаанынан үһүс миэстэлэргэ бигэтик сылдьарын бэлиэтээтилэр.

Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Андрей Тарасенко: “Тыа сирин дьоно үлэлииллэригэр тупсаҕай усулуобуйаны тэрийэргэ соруктанабыт. Аһыыр аспытын төһө кыалларынан бэйэбит оҥоруохтаахпыт. Батарыы тиһигэ кэккэ харгыстары көрсөр эрээри, сүбэнэн үлэлээтэххэ, кыаллыан сөп. Инникитин уотурба собуотун тутан киллэрэргэ былаанныыбыт”, – диэтэ. Бу дьоро киэһэ дойду, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах үрдүк наҕараадалары, махтал-хайҕабыл суруктары, ааты-суолу тыа хаһаайыстыбатын туруу үлэһиттэриттэн элбэх киһи (барыта 49 киһи) тутта. Саха сиригэр тыа хаһаайыстыбатын төрдүс киһинэн 1931 – 1937 сс. салайбыт Степан Аржаков аатынан СӨ тыа хаһаайыстыбатыгар судаарыстыбаннай бириэмийэтин Мэҥэ Хаҥаластан “Хоту” ТХПК бэрэссэдээтэлэ Иван Максимов ылла.

Омуоһаптыын, Ойуунускайдыын, Бараахаптыын саҥа олоҕу туругурдар туһугар үлэлээбит Ыстапаан Ардьакыап эмиэ “норуот өстөөҕө” дьаралыктанан, саа уоһугар туруоруллан, суорума суолламмыта. Сэбиэт былааһа маҥнай олохтонор сылларыгар салайарга олус ыарахана биллэр. Саха сирэ оччолорго олоччу аграрнай эрэгийиэн этэ. Нэһилиэнньэ 97 бырыһыана тыа сиригэр олороро уонна хас биирдии тыа ыала сүөһү ииттэрэ. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев сиэрдээхтик бэлиэтээбитинэн, ол даҕаны иһин, саҥа тэриллибит автономнай өрөспүүбүлүкэ биир бастакы биэдэмэстибэтинэн тыа хаһаайыстыбатын боппуруостарын сүрүннүүр Сири оҥоруу норуодунай хамыһаарыйата буолбута. 

Алексей Ильич эҕэрдэ тылыгар маннык чахчылары аҕалла: саха дьоно өрөбөлүүссүйэ иннинэ 471 тыһ., Сири оҥоруу норуодунай хамыһаарыйата үлэтин саҕалыырыгар 451 тыһ. тахса  ынах сүөһүлээхтэрэ, ол саҕана саха ахсаана 226 тыһ. киһи этэ. Оттон кэлиҥҥи биэрэпис көрдөрөрүнэн, саха ахсаана 485 тыһ. киһиэхэ тиийдэ, өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин 33,2 бырыһыана тыа сиригэр олорор. Сопхуостар эстиэхтэрин иннинэ сүөһү бүттүүн ахсаана 362 тыһ. төбөҕө тиийэ сылдьыбыта. Билигин кыстатылларын аахтахха, 200 тыһ. төбөнү кыайбат. Ити кэм устатыгар саха дьонун орто сааһа 40-50 сыллар икки ардыларыттан 72 (дьахталлар) уонна 66,8 (эр дьон) сылга диэри уһаата, ол аата дьон этин-хаанын харыстанар, көрүнэр буолбут.

Спикер ол даҕаны буоллар, тыа хаһаайыстыбата баарын тухары саха норуота омук быһыытынан чөл буолуоҕун тоһоҕолоон бэлиэтээтэ уонна өрөспүүбүлүкэ баһылыга тыа сириттэн тахсыбыт саха киһитэ буолан, тыа хаһаайыстыбатын норуот хаһаайыстыбатын салаатын быһыытынан эрэ көрбөккө, тыа сирин олоҕун-дьаһаҕын төрүт укулаатын сайыннарыы курдук сыһыаннаһан өйүүрүн өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ бигэргэниитинэн холобурдаата. “Үп-харчы көстөрө ыараабытын бэйэҕит билэҕит. Быйыл тыа хаһаайыстыбатыгар 11,5 млрд солкуобайы көрөргө бырайыактаан олорбуппутун Ил Дархан 2,6 млрд солкуобайынан эптэрдэ. Өрөспүүбүлүкэ кэлэр сыллааҕы бүддьүөтүгэр үп чычырбаһа улаатарын кэрэйбэккэ, тыа сирин үлэһит дьонун өйөөн, ылынныбыт. Инньэ гынан, тыа сирин кэлимник сайыннарыыга федеральнай бүддьүөттэн кэлэр үптүүн тыа хаһаайыстыбатын салаата 16,5 миллиардынан үбүлэниэ. Тыа хаһаайыстыбата туругурдун! Тыа сирэ баар буоллун!” – диэн А. Еремеев өрө күүрүүлээхтик этэн, саала дьонун бүтүннүү сүһүөхтэригэр туруорда.

РФ Федеральнай Мунньаҕын Федерацияҕа Сэбиэтин чилиэнэ, Федерация Сэбиэтин аграрнай уонна ас-үөл бэлиитикэтигэр, айылҕаны туһаныыга кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Егор Борисов: “Бүгүн миэхэ уонна эһиэхэ – устуоруйа күнэ. Устуоруйаҕа сыһыан уустугурбут кэмигэр олоробут. Биһиги ааспыт өттүгэр оҥоһуллубуту мэлдьэһиэ, туора сотон кэбиһиэ суохтаахпыт. 1990-с сылларга дойду үрдүнэн тосту уларытыы түмүгэр экэниэмикэбит эстэ сыспыта. Ол иннигэр үлэлээбит-хамнаабыт холкуостар, сопхуостар салайааччыларын, тыа сирин сайыннарбыт ытык дьоммутун умнарбыт сатаммат. Хомойуох иһин, тыа сиригэр сылдьан, эдэр дьонтон ыйыттахпына – билбэттэр. Маннык бэлиэ түгэннэргэ И.В. Николаев-Бытык Уйбаан, С.Г. Жирков, В.П. Егоров, П.П. Федорова, о.д.а. тыа хаһаайыстыбатын өрө көтөхпүт дьиҥнээх үлэ хамандыырдарын ааттарын ахтан-санаан, үүнэр ыччакка тиэрдэр, өйдөтөр, иҥэрэр – биһиги ытык иэстээхпит”, – диэн дириҥ ис хоһоонноохтук эттэ. 

Сенатор этэринэн, федеральнай бүддьүөттэн тыа хаһаайыстыбатын өйөөһүҥҥэ 400-чэ млрд солкуобай көрүллэриттэн олоччу кэриэтэ бөдөҥ агрохолдиннарга барар, оттон дойду үрдүнэн баар 17 мөл. кэтэх уонна 160 тыһ. бааһынай хаһаайыстыбаларга, 21 тыһ. дьоҕус тэрилтэлэргэ 7 млрд солкуобай эрэ тиксэриллэр. Егор Афанасьевич төрөөбүт өрөспүүбүлүкэтин туһугар туруулаһан, “бытархайдарга” тиксэриллэр өлүү улаатарыгар үлэлэһэ сылдьарын иһитиннэрдэ.

Тыа хаһаайыстыбатын миниистиринэн үлэлээбит дьонтон үс киһи – С.З. Борисов, М.Е. Николаев, Е.А. Борисов өрөспүүбүлүкэ бастакы сирэй салайааччылара буолбуттара. Оттон суруйар-бичийэр дьарыкка сыстыбыт, мин билэрбинэн, иккиэлэр эрэ: Я.А. Семенов (1965 – 1970 сс.) уонна Д.Ф. Наумов (2000 – 2003 сс.). “Арассыыйаҕа субсидияны биир бастакынан биһиги олохтообуппут, – диир Дмитрий Федосеевич. – Ол саҕана федеральнай бүддьүөттэн 23 мөл. солкуобайы ылар этибит. Билигин төһөнүй? Дьыала бырыһыаныгар буолбатах. Биһиэхэ 1990-с сыллар кэннилэриттэн тыа сиригэр биир даҕаны дэриэбинэ эстибэтэ. Ол баар – тыа хаһаайыстыбатын салайбыт уонна салайа сылдьан дьон дьиҥ ситиһиибит. Өйөбүл улаатарын туһанан, тыам сирим дьоно, өрө күүрүүлээхтик үлэлээҥ-хамнааҥ!”

Василий Никифоров. 

СӨ ТХМ сайтыгар: https://minsel.sakha.gov.ru/news/front/view/id/3337567

От adminNB

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *