Хаартыска интернет ситимиттэн ылыллыбыта.
Ааспыт сырыыга, 4-с түһүмэхпэр, ынах сүөһүбүт аҥарын иитэр кэтэх ыаллартан үүтү туппакка төбөтүгэр быйылгыттан 39-туу тыһ. солк. босхо биэрии диэн киилэ үүккэ 39 солк.субсидия биэрбиккэ тэҥнээх. Ол кэннэ бу харчы сүөһ үлэрин эспэтинэр эрэ диэн социальнай көмө курдук буолар. Онон, ордук урукку өттүгэр үүт туттарбат, туох да көмөнү ылбат дьоҥҥо бу босхо көмө үчүгэй бөҕө буоллаҕа. Ону таһынан оттооһуҥҥа туһалыыра эрэбил. Ол кэннэ үүт туттарбат буолан сорохтор ынахтарын окко киириэхтэн, ордук күһүн 1-2 ый бары кэриэтэ ыабакка ыыталаан баран көҥүл сылдьлларын,сынньаналларын ким сириэй?
Ол барыта үөһээҥҥи салалтабыт ЛПХ-га сэнэбиллээх сыһыанын,улахан суолта биэрбэт буолуутун көстүүтэ диэбитим.Онтон бу сырыыга,урукку этиилэрбин хатылаан да буоллар, саҥардан, бу саҥа мэхэниисим омсолоох өттүлэрин суруйуум. Олор ханныктарый?
- Сыана быдан ыараата. Бу муударай дьаһал киириэн иннигэр өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 80 тыһ.т үүт соҕотуопкаламмыта. Былырыын 19 (!) тыһ. т (23,8%-н) көҕүрээн 61 тыһ.т хомуллубут. Өссө быдан аччыаҕын балачча сүөһүлээх, харчыга наадыйар, сүрэхтээх, үлэһит өттүлэрэ төбө харчытыттан аккаастанан, ИП буоланнар түһүүнү тохтото сатаатылар.
Ити 19 тыһ. т үүттэн 792 т ынах арыыта кэлиэ этэ. Ол түмүгэр киилэ арыы 500 солк-н 1500 солк.тиийэ ыараата. Бу ыарааһын бэйэбит олохтоох бородууксуйабытыгар эрэ буолбакка, кэлии арыы, үрүҥ ас сыаната тэҥҥэ ыараан, өрөспүүбүлүкэ киһитэ кыра оҕотуттан саҕалаан бары оҕустардылар. Олор истэригэр кэтэх сүөһүлээхтэр, фермердэр КП-лар үлэһиттэрэ бэйэлэрэ эмиэ. Чааһынайдар ынахтарын ыыппыт кэмнэригэр үрүҥ аһы эмиэ атыылаһан аһаатахтара. Онон бу дьаһал киирэн хас млд.үбү нэһилиэньэ эбии төлөөбүтүн киһи ааҕан сиппэт. Төһөлөөх элбэх харчы эбии таска тахсыбыта буолуой? Төһө бэрдий ? - Доруобуйаҕа оҕустарыы
Олохтоох арыы, үрүҥ ас аҕыйаан үгүс дьон араас химиялаах маргарин эҥин ымньаастанан, пальма арыытыттан оҥоһуллубут «үүттэнэн» доруобуйаларыгар оҕустарбатахтара буолуо дуо? Оҕустарбыттара чахчы.
- Ынах боруодатын тупсарыы, саптарыы үлэлэрэ мөлтөөтүлэр.
Үүт туттарбат буолан баран туох киһитэ туонна аҥара ыйааһыннаах, кэҥкэлэй аһылыктаах боруода ынаҕы иитэн, харчы төлөөн сиэмэлэтэ сатыаҕай? Ол түмүгэр, холобур, биһиэхэ Чурапчыга иллэрээ сыл ынахпыт 63, былырыын 75 %-ра эрэ төрөөбүт. Улахан оҕустарыы манна таҕыста .
- *Сири кытта үлэ, күрүөлээһин букатын хаалла
Аҥардас кырыымчык отунан аһатан сүөһүттэн элбэх бородууксуйаны ылбатын эрэбил. Уруккуттан да мөлтөх этэ даҕаны, бу «муударай»дьаһал киириэҕиттэн ЛПХ-лар бааһына оҥостор, күөх үүнээйи, элбэх сыллаах оту ыһар, ходуһаларын күрүөлүүр, сиилэс, сенаж бэлэмниир туһунан, арааһа, санаан да көрбөт буоллулар.Күрүө суоҕа кинилэргэ ордук буоллаҕа. Ыаммат сүөһүлэр көҥүл мэччийэр буоллахтара.
- Албынныырга-көлдьүннүүргэ күһэйдэ -Дьиҥэр үчүгэй курдугун иһин, үгүстэр кыралаан да буоллар доруобуйаларын көрдөрбөккө, көҥүл ылбакка, нолуок төлөөбөккө ордор үүттэриттэн арыы, үрүҥ ас оҥорон уора-көстө атыылаан сокуону, бары көрдөбүллэри кэһээччилэргэ кубулуйдулар.
-Маны таһынан төбөлөрүн харчытын ылан баран бааһынайдар ааттарынан туттарааччылар баар бөҕө буолуохтара. Эбэтэр 3-5 ынахтарыттан сорохторугар төбө харчытын ылан баран, төбөтүгэр ылбатах ынахтарын суотугар барыларын үүтүн эмиэ туттарыахтарын сөп.
- Төрүү илик кытарах тыһы тыһаҕаһы, тиҥэһэни уулаах,төрүө диэн, эмиэ харчы аахсыахха сөп.
- Төбөҕө ылбыт харчыларын аска-таҥаска, кирэдьиит төлөөһүҥҥэ, о.д.а. наадаларга туттар бобулларынан сымыйа оччуоту оҥороллоро кэпсээҥҥэ да киирбэт.
6.-Бу мэхэниисим киирэн бары соҕотуопсуктар балаһыанньалара ыараабыта, оборуоттара аччаабыта, үгүс арыы сыахтара сабыллыбыттара баар чахчы.
Түмүгэр маннык ыйытыылар. - 1. Бу төбө харчыта диэн бары бүддьүөт, атын да тэрилтэ үлэһиттэрин
нолуоктарыттан хомуллубут харчы. Быһаччы, ырааппакка эттэххэ, дэриэбинэҕэ үлэлиир оскуола, уһуйаан, ЖКХ үлэһиттэрэ, урбаанньыттар, онтон да атын нолуогу төлөөччүлэр, эһиги, бу бэйэлэрэ биэнсийэлээх, сорохторо тэрилтэлээх кэтэх ыаллар ынахтарын төбөтүгэр хамнаскытыттан босхо биэрдигит ээ. Онтон кинилэр тоҕо, босхо буолбакка, харчытыгар үүт туттаран эһигини арыынан, үрүҥ аһынан хааччыйсаллара сатамматый? Арыы сыанатын «халлааҥҥа» таһааттардылар?
Онно эһиги сөбүлүһэҕит дуо?
Холобур кэтэхтэр саатар 2 ынахтан 1т үүтү туттаран быйыл 80 тыһ. солк.ааҕыстахтарына ночоотуруо этилэр дуо?
Бүтэһигэр миигин эрдэттэн төбө харчытын,кэтэхтэри утарар диэн «үөҕүмэн». Ону 7-с түһүмэхпэр быһаарыам.
Бу сурууубун киэҥник тарҕатын, бу барыбыт олохпутун таарыйар кыһалҕа тула киэҥ кэпсэтиини таһаарыаҕын диэн ыҥырабын.
Түмүгэр өссө төгүл хатылыыбын. Бу «муударай» дьаһал кэтэх сүөһүлээхтэри барыларын сокуону, быраабыланы кэһээччилэргэ кубулуппутун таһынан, тыа х-р төһөлөөх элбэх ночооту аҕалбытын, олохтоох аһы атыылаһааччылары «соролообутун» киһи ааҕан сиппэт. Эбэтэр барыһы киллэрдэ, сайыннарда дуу? Сыаналаан, ааҕан көрүн.
Уйбаан Пономарев.
Чурапчы.
Бу иннинээҕи түһүмэхтэр: САХАЛАР ТӨРҮТ ДЬАРЫКПЫТ ТОҔО ЭСТЭР КУТТАЛЛАННА? 1-4 түһүмэхтэр