Түүлээх нэһилиэгин бастыҥ оҕуруотчута Галина Моедо тэлгэһэтин киһи эрэ сөҕө-махтайа көрөр. Барыта уурбут-туппут курдук, толору үүнээйинэн чэчирээн күөх сэбирдэҕинэн, нарын-намчы сибэккилэринэн суугунуур. Бу барыта үтүмэн үгүс үлэттэн, тулуурдаах сыраттан тахсар буоллаҕа.
Галина Ивановна 1987 с. Николай Турантаевка кэргэн тахсан Кылаайыга Өлүөхүмэ I Нөөрүктээйититтэн кэлбитэ. Онтон ыла Түүлээх бөһүөлэгэр олохсуйан, үлэлээн-хамсаан олорбуттара 36 сыл буолла. Талбыт курдук уоллаах кыыс оҕоломмуттара. Оҕолор үлэһит буолан билигин куоракка олороллор. Турантаевтар икки сиэннээхтэр. Галина бу курдук кэпсиир:
– Оҕуруот олордуутун 1989 сылтан дьиэ туттаат саҕалаабыппыт. Бастаан кэлэн баран хортуоппуйбун, хаппыыстабын наһаа ахтар этим. Кыһынын ийэм почтанан хортуоппуй тоҥорон ыытара. Эдэр эрдэххэ, 90-с сылларга, 1700 устуука хаппыыста, 40 куул хортуоппуй ылан турардаахпыт. Онтон сыыйа оҕуруот аһын арааһын олордобут, дьэдьэҥҥэ, арбузка, дыняҕа тиийэ. Ыарытыйар буолан сүөһүбүтүн эспиппит, билигин сайынын индюк, куурусса ииттэбит. Ол харамайдарбыт оҕуруот аһын барытын сииллэр, кырбаан, буһаран, ардыгар бэйэтинэн сиэтэбит. Кырдьар сааспытыгар сир аһын дьиэ таһыттан хомуйуохпут диэн отонноох мастары, кустарниктары олордубуппут. Ол курдук, тэлгэһэбитигэр 110 устуука ук хара хаптаҕас, 11 ук уохта, садовай малина, сугун, кыһыл хаптаҕас үүнэр. Тюменьҥа бара сылдьан яблоня, сугун, крыжовник аҕалбытым, черёмуха, бузина бааллар. Сибэккини олус сөбүлүүбүн. Эдэрдэргэ сүбэлиэм этэ, оҕуруот аһын тиэргэҥҥитигэр өлгөмнүк үүннэриҥ, хаһааныҥ, оҕолоргутун кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ уһуйуҥ, битэмииннээх аһынан аһатыҥ. Хамсаныы, үлэ, доруобуйаҕа туһалаах.
Галина оҕуруотчут быһыытынан баай уопутун нэһилиэгин дьонун кытта куруук үллэстэр. Сүбэлээтэҕинэ кэпсээн баран тохтообот үгэстээх диэн дьоно-сэргэтэ махталлара үгүс.
Галина Моедо сүбэлэриттэн:
• Күһүн хортуоппуйу хостоон баран, бааһынаны хоруттахха сыыс от сиэмэтэ буорга түһэн үүнэн иһэн тоҥон хаалар. Оччоҕуна эһиилигэр сыыс от үүммэт. Аҕыйах от тахсан истэҕинэ тээпкэнэн күн көрөр бириэмэтигэр быһыта сынньан кэбистэххэ, хатан хаалар. Ол хаппытын куйаас сайыҥҥы күннэргэ сииги туттун диэн кирээдэ быыһыгар тэлгэтэҕин.
• Хаппыыстаны нутрисилынан атырдьах ыйын 15-с күнүгэр диэри сабан туруордахха үөн сиэбэт, сахсырҕа саахтаабат, маҥан үрүмэччи буулаабат, сиигин тутар. Күһүн үөн-көйүүр аҕыйыыр уонна улааппыт хаппыысталары хотуппаттар. Сиппит хаппыысталар хайа барбаттарын наадатыгар уу кутары тохтотуллар.
• Хаппыыста олордорбор икки ардын тутуһарбар биир эрээт хойут ситэр хаппыыстаны олордобун. Иккис эрээккэ эрдэ ситэр хаппыыстаны, үһүс эрээккэ эмиэ хойут ситэри. Оччоҕуна ортоку эрээт эрдэ ситэр, ону туурдахха эрээт икки арда кэҥээн күһүн ситэр хаппыысталар улааталлар.
• Отонноох мастарбын күһүн кырыйабын, аһатабын, кыһыҥҥыга бэлэмниибин. Малиналары сытыартыыбын, хаарынан саба тарыйабын. Саас 1 лиитэрэ ууга 1 ст.ньуоска мүөтү суурайабын уонна сибэккилэрин ыстарабын. Оччоҕуна сарсыарда турбутуҥ ыҥырыа, кумаар, тигээйи, сахсырҕа саахынаһыы бөҕө буолаллар. Сибэккитин куоппаһырдаллар. Итинник гыннахха ити хойуу сибэккитэ тоҥорботоҕуна ас буолар, оттон тоҥордоҕуна сарсыныгар ол сибэккилэрэ түһэн хаалар, оччоҕуна отонуттан мэлийэбит. Тоҥоруу сарсыарданан үс чааска, күн тахсыыта буолар, онно туран сылаас ууну ибиирдэн ыстардахха өрүһүйүөххүн сөп.
• Помидору эмиэ биэдэрэҕэ кии буруолатан тоҥортон өрүһүйүөххэ сөп.
Мария Аргунова
«Мүрү Саһарҕата» хаһыат сайтыттан: http://xn--80aahjj1a2au6hb.xn--p1ai/galina-moedo-tyyleeh-nehiliegin-bastyn-o5uruotchuta/