Бастатан туран мин суруйууларбын ааҕар, тарҕатар, санааларын суруйар дьоҥҥо барыгытыгар барҕа махтал буолуохтун!
Быйыл 4 хаһыатынан 52 ыстатыйам бэчээттэммит эбит.Олору таһынан бассаабынан тарҕаппыппын аахтахха 70-ча буоллаҕа.Мин тоҕо суруйабыный? Ол биллэ-көстө сатаары буолбакка,кыратык да буоллар дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалаах буолаарай диэн суруйа сатыыбын.Ону тэҥэ суруйуу миэхэ олоххо тардыһыыбын күүһүрдэр.
Бу сырыыга 2022 сыл, ордук биһиэхэ Саха сиригэр, мин саныырбынан, туох ситиһиилэрдээх,туох кыайтарбатах өрүттээхтик ааһан эрэригэр адьас кылгастык санааларбын тиэрдиим.Онуоха биири бэлиэтиим.
Кырдьыгынан эттэххэ,билигиҥҥи кэмҥэ биһиги дойдубутугар былааһы утары саҥарар, ис санааҕын аһаҕастык суруйар кутталлаах да буолла. Ону бары билэҕит. Онон бэлиитикэни төрүт таарыйыам суоҕа.
Арай биири этиим. Били «куһаҕан да үчүгэйдээх дэнэринии»,дойдубутун утары үлүгэрдээх элбэх санкциялар биллэриллэн уонна Украина балаһыанньатынан,дьэ кэлэн,бу 30 сылы быһа сирбит баайын атыылаан үксүн бэлэми атыылаһан олорбуппут тохтуох курдук буолла. Ол түмүгэр олох бары салаатыгар бэйэ оҥорон таһаарыытыгар улахан суолта бэриллэн эрэр.Балары таһынан үбү-харчыны омук дойдуларыгар күрэтии,ордук Эмиэрикэттэн тутулуктаах буолуубут аччыыр туруктанна.
Олоххо уларыйбат диэн туох да суох. Киһи киһини,былаас былааһы солбуйар. Түһүү кэнниттэн өрө тахсыы саҕаланар. Мин саныахпар, Арассыйа аҕыйах сылынан дохсуннук сайдыы суолугар үктэниэҕэ. Онон, доҕоттор, эстиэхпит-быстыахпыт диэн куолулуур, санааны түһэрэр төрүт табыллыбат, сыыһа диибин.
Онтон Сахабыт сиригэр кэллэххэ быйыл уустук сыл ааста. Ордук Айылҕа өттүнэн. Мин орто дойдуга 80-тан тахса сыл олордум даҕаны маннык сайыны өйдөөбөппүн. Биһиэхэ киин улуустарга иккис сылын кураан бүрүүкээн,аһыҥа үөн ыста. Онтон Бүлүү улуустарыгар уу сутун курдук буолла. Сут дьылларга отунан абырыыр Кэбээйи бэйэтэ ууга баран «умнаһыт» буолла. Дьааҥы алдьархайын бары билэҕит.
Маныаха оттооһуҥҥа үрдүкү салалтабыт,ТХМ 2011-2012 с.с. курааҥҥа «дойдугутугар оттоомон», эбэтэр былырыын Амуурга тиийэ оттотон, онтон атыылаһан,үтүмэннэх ороскуоту көрсүбэккэ «миэстэтигэр оттоон» диэн үлэни ыыппыттара саамай сөптөөх. Ол түмүгэр сорох сирдэргэ муус үрдүнэн кытта хоруйан син былааҥҥа чугаһаттыбыт. Ону таһынан элбэх уотурбаны, туорах бурдугу, гранулламмыт оту сыанатын аҥарыгар аҕалтарбыттарын хайгыыбын.
Аны туран 2023 сылга тыа хаһ-гар хаһан да бэриллибэтэх үп көрүлүннэ диэн этиигэ соччо сөбүлэспэппин. Быйыл т/х-гар 13,5 млд.солк. ороскуоттаммыт буоллаҕына 2023 с. 14,2 млд. көрүллүбүтэ, инфляцияны ааҕыстахха, көҕүрээбит да буолуон сөп.
Иллэрээ сыл 80 тыһ.тонна үүт соҕотуопкаламмыта. Ону быйыл 62 тыһ.т.былааны ылынан баран «толордубут»диэн киэн тутта кэпсэнэр сүөргү курдук. Үөһээттэн олохтоох аһы-үөлү элбэтиигэ улахан суолта бэриллибит кэмигэр, үүт туттуутун 18 тыһ.тоннанан кыччатан ынах арыыта аччаабыта,сыаната
үрдээбитэ туох үчүгэйдээҕий?
Аны, куруук суруйарым курдук,бу саҥа мэхэниисим уһаатаҕына кэтэхтэр сүөһүлэрин боруодата мөлтүүрэ, тыаҕа сибиинньэ иитиитэ өссө аччыыра туох да саарбаҕа суох. Маны таһынан, дьиҥэр сөп курдук эрээри, үгүстэр туох да көҥүлэ суох дьиэлэригэр арыы, сүөгэй, үрүҥ ас оҥорон быһа атыылаан, сорохтор 35 тыһ.ылан баран үүттэрин ИП нөҥүө туттаран барыларын сокуону кэһээччилэргэ кубулуттулар. Итинтэн сиэттэрэн соҕотуопсуктар үлэлэрэ мөлтөөтө. Дьону бэлэмҥэ, босхоҕо, сүрэҕэ суох буолууга үөрэтии, күһэйии барда.
Мин этэрим,туруорсарым биир. Чааһынайдар ынахтарын төбөтүттэн саатар 300 киилэ үүтү сөптөөх сыанаҕа туттардахтарына эрэ ити 37 тыһ.солк.ыллынар диэн. Оччотугар үүт соҕотуопката быдан улаатыа, ынах арыыта балачча элбиэ, сыаната түһүө, соҕотуопсуктар үлэлэрэ күүһүрүө этэ. Ол туох куһаҕаннаах буолуо этэй?
Мин бииртэн мунаарабын. Дойдубутугар бу үлүгэрдээх балаһыанньа ыараабыт, үөһээттэн олохтоох бородууксуйаны элбэтэргэ кытаанах ирдэбил турбут кэмигэр үөһээҥҥи салалтабыт үүт соҕотуопкатын аччата сатыырын төрүт өйдөөбөппүн. Онооҕор сопхуостар саҕана кэтэхтэртэн үүт тутуллара. Ити 37 тыһ. диэн бары нолуогу төлөөччүлэр харчылара. Оччотугар босхо харчыны ылан баран кинилэр ити дьону кыра да буоллар үүтүнэн-этинэн хааччыйа сатыа суохтаахтарый!
Онтон олохпут атын эйгэлэрин ыллахха,өрөспүүбүлүкэбит 100 үбүлүөйдээх сыла, төһө да уустуктар баалларын үрдүнэн, хайа да сыллардааҕар элбэх ситиһиилэрдээх буолла диибин.
Ол курдук, баалабай оҥорон таһаарыы үрдээһининэн Уһук Илиҥҥэ бастаабыппыт. Хайа да сыллардааҕар элбэх тутуу барда. Сыл устата 14 саҥа таас оскуолалар, өр кэтэһиллибит Ньурба тыйаатыра, Намҥа улахан Сайдыы киинэ, куоракка сөтүөлүүр бассыайыннах сүүнэ успуорт дыбарыаһа, хаарбах дьиэттэн көһөрүү программатынан баһаам элбэх ыал саҥа дьиэлэннилэр уо.д.а. элбэх эбийиэктэр үлэҕэ киирдилэр. Суол оҥоһуутугар, гаастааһыҥҥа эмиэ хаһааҥҥытааҕар да элбэх үлэлэр ыытылыннылар. Биһиги Чурапчыбытыгар аспаал суол кэллэ, куораппыт уулуссаларын, суолларын тупсарыыга эмиэ баһаам үлэ барда.
Онтон култуурунай дьаһаллары ыытыыга, дьон сынньалаҥын тэрийиигэ олус элбэх, өссө аһара элбэх дьаһаллар ыытылыннылар. Олортон саамай сүнкэннэринэн сайыҥҥы 3 хатын, Үөһээ Бүлүүгэ олонхо ыһыахтарын уонна өрөспүүбүлүкэбит 100 сылынан «Ньургун Боотур»олоҥхону Санкт-Петербург уонна улуу Москуба улахан тыйаатырдарыгар олус ситиһиилээхтик туруоруулары ааттыам этэ. Балары таһынан быйыл эмиэ киинэ устуутугар инники күөҥҥэ буолбуппутун сөҕөбүн эрэ.
Түмүгэр барыгытын 2023 Саҥа Сылынан истиҥник ЭҔЭРДЭЛИИБИН! Үүммүт сыл барыбытыгар ситиһиилэри эрэ аҕаллын! Быйаҥнаах сайын буоллун! Анал дьайыыларбыт тохтоонунар!
Тыам дьоно барахсаттар кыстыгы этэҥҥэ туоруоххайын!
БАРЫ ИННИКИГЭ ЭРЭЛЛЭХ,ТҮМСҮҮЛЭЭХ БУОЛУОХХАЙЫН!
Уйбаан Пономарев.
Чурапчы.