«Хаҥалас» хаһыат сонуннара» телеграм –ханаал нөҥүө улууспут олохтоохторун кытта быһа биэриини оҥордубут. Манна улуус баһылыгын солбуйааччы, тыа хаһаайыстыбатын департаменын салайааччыта Николай Иванов уонна «Хаҥалас-Ас” тыа хаһаайыстыбатын потребительскэй кэпэрэтиибин толорооччу дириэктэрэ, Улуус мунньаҕын дьокутаата Валентин Иванов кытыннылар.
Быһа биэриигэ улууспут соҕуруу нэһилиэктэриттэн саҕалаан, Эркээни хочотугар тиийэ, илин эҥэр сытар Самыртай сыһыытыгар олорор, ынаҕы-сылгыны иитэн олоҕун уйгутун оҥостор бүгүрү үлэһит дьону долгутар кыстык хаамыыта, туттарыллар үүт сыаната, сылгы уонна ынах сүөһү маассабай төрүөҕэ, туораахтаах култуураны ыһыы, онтон да атын ыйытыктара киирдилэр. Улуус үрдүнэн, 9434 төбө хороҕор муостаах баар, ол иһигэр ыанар ынаҕа 4075 төбө, ааспыт сылтан 122 төбөнөн элбэх ынах кыстаан турар. Маассабай төрүөх саҕаланан күн бүгүн 1376 ньирэй төрөөбүт, ол уопсай төрүөх 33, 2% тэҥнэспит. Сылгы ахсаана улуус үрдүнэн 14 366 төбө, ол эбэтэр ааспыт сыллааҕы көрдөрүүттэн 362 төбөнөн сылгы төбөтүн ахсаана элбээбит.
Улуус баһылыгын солбуйааччы, тыа хаһаайыстыбатын департаменын салайааччы Николай Иванов, бастаан улуус үрдүнэн баар тэриллиилээх хаһаайыстыбалар кыстыгы хайдах туораан иһэллэрин билиһиннэрдэ, салгыы туһааннаах ыйытыктарга хоруйдаата. Күөххэ үктэниэххэ диэри син балачча бириэмэ баар, ол да буоллар хаһаайыстыбаларга сүөһү аһылыга, отторо тиийэр эбит. Биирдиилээн кэтэх хаһаайыстыбалаах ыалларга кыра уустуктар баалларын этэн ааста. Илин эҥэр нэһилиэктэртэн Хачыкааттан бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта Валерий Ефремов, Кыһыл Үрүйэттэн тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ Анатолий Константинов, үлэ бэтэрээнэ Владимир Герасимов кыһалҕалаах боппуруостарын туоһуластылар. Комбикорм атыыга кэлэрэ наадатын, үүт собуотугар анал үлэһит ирдэнэрин, 2021 сылга сайын төрөөбүт ынаҕар 35 тыһ. солк. биэрбэтэхтэрин, икки сыллааҕыта Улахан Аантан племенной атыылаһыыга 4 убаһаны атыыласпыттарын туһунан туоһуластылар. Итини таһынан, кыһыл-үрүйэлэр ынахтары буоһатыыга оҕус наада диэн эмиэ туруорсаллар.
«Хаҥалас-Ас” тыа хаһаайыстыбатын потребительскэй кэпэрэтиибин толорооччу дириэктэриттэн Валентин Ивановтан үүт тула боппуруос элбэх буолла. Ордук көхтөөхтүк Тойон Арыыттан бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта Анна Никитина, эдэр пиэрмэр Александр Корякин, Булгунньахтаахтан хаһаайыстыба салайааччыта Акулина Львова үгүс ыйытыктары эрдэ ыыппыттара. Сүрүннээн үүтү таһынан, сайыҥҥы өттүгэр уматык сыанатын, элиэктэрэ-уот быһыллыбыт нуорматыгар урукку курдук чэпчэтии, күөх төлөн ситимин тардарга бырагыраама, хаһаайыстыбаларга дьиэ тутуутугар бырагыраамалар тустарынан ыйыппыттара. Манна туһааннаах хоруйдары ыллылар.
«Хаҥалас-Ас» тыа хаһаайыстыбатын потребительскэй кэпэрэтиибэ хас да хайысханан таһаарыылаахтык үлэлээн, улууска уонна өрөспүүбүлүкэҕэ биир тарбахха баттанар, үтүө холобурга сылдьар бөдөҥ хаһаайыстыба быһыытынан биллэр. Ааспыт сылтан Кыһыл Үрүйэҕэ урукку «Булуус» уутун кутар дьиэтин уларыта тутан сыах арыйбыттара. Манна «Булуус» диэн ааттаах, ол гынан баран итальянскай технологиянан «Качотта» диэн сыыры, оҥорон саҕалаабыттара.
Салгыы тыа хаһаайыстыбатын департаменын салайааччыта Николай Иванов хортуоппуй, оҕуруот аһын соҕотуопкалааһын тула иһитиннэрии оҥордо.
— Сахабыт сирэ хортуоппуйунан уонна оҕуруот аһынан бэйэтин төһө хааччынар эбит диэн, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр түмүллэр дааннайдарын көрдөххө, ааспыт 2021 сыллааҕы үүнүү хомуурун түмүгэр өрөспүүбүлүкэ бэйэтин хортуоппуйунан 52, оҕуруот аһынан 37,4% хааччыммыт. Хортуоппуйу уонна оҕуруот аһын үүннэриинэн дьарыктанар 15 улуус , ол иһигэр биһиги улууспут уонна Дьокуускай куорат, бааллар. Харайыыга анаан биһиги улууспутугар 13 тутуу баар. Онно 3040 туонна хортуоппуй хараллар. Кулун тутар 23 күнүгэр улууспут баһылыга Олег Иринеев Тыа хаһаайыстыбатын департаменын үлэһиттэрин итини сэргэ үүтү, хортуоппуйу, оҕуруот аһын соҕотуопкалааччылары уонна туораахтаах култуураны үүннэрэр хаһаайыстыбалар салайааччыларын кытта көрсүбүтэ, сүбэ мунньаҕы ыыппыта. Тэрээһин кэнниттэн биһиги улууспут тыатын хаһаайыстыбатын салаатыгар эрчимнээх, бу салааҕа уопуттаах, анал тэрилтэлээх, киэҥ көрүүлээх салайааччыта Сергей Латышев бэлэмин биллэрбитэ. Бэйэ үүннэрбит аһынан-үөлүнэн быстыбакка хааччыйар инниттэн, “Агроальянс-Якутия” ХЭТ соҕотуопкалыыр хампаанньа нөҥүө 550 туонна хортуоппуйу уонна 320 туонна оҕуруот аһын хас биирдии хаһаайыстыбаттан, кэтэх хаһаайыстыбалаах дьонтон аны күһүн тутарга эттэ, — диэтэ.
Өктөмтөн Бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта, уопуттаах хортуоппуй үүннэрээччи Розалия Петрова, Хаҥалас улууһун ыһыытын сирдэрэ үксэ щелочнай араҥалаах сирдэр, ону тупсарарга үлэ ыытыллара буоллар диэн баҕа санаатын эттэ, Мохсоҕоллоохтооҕу цемент собуота гипсэ атыылыыр дуо диэн ыйытта.
Улууспутугар иккис сылын дьиэ кэргэн экэниэмикэтин сайыннарыы сыла ыытылла турар. Бу хайысхаҕа нэһилиэктэргэ баар тыа хаһаайыстыбатын исписэлиистэрэ куурусса, сибиинньэ оҕотун, тэпилииссэлэри атыылаһыан баҕалаах дьонтон сайаапка хомуйалларын эттэ. Салгыы, Нөмүгүттэн Акулина Уваровская көтөрү иитэр дьоҥҥо туох көмө баарын туоһуласта. Туорахтаах култуураны, бурдугу ыһыыга бааһыналар иэннэрэ улаатыахтааҕын, сүрүн бурдук үүннэрээччи «Хачыкаат» ТХПК дириэктэрэ ытыктабыллаах киһибит Роман Куприянов баар бааһыналарын иэнин 200 гектарга тиийэ кэҥэтиэхтээҕин туһунан Николай Иванов кэпсээтэ. Биир уруок устата барбыт быһа биэриигэ сааскы халааҥҥа бэлэмнэнии, агротуризм, онтон да атын ыйытыктар, сонун этиилэр киирдилэр.
Бүгүҥҥү субу күннээҕи кэмҥэ Аан дойдуга буола турар кэмҥэ сыһыары тутан, бэйэбит кыахпытын ырытан-ырыҥалаан киэҥ кэпсэтиини быһа биэриибитигэр таһаарбыппытын бириэмэ модьуйар. Билигин буола турар тас дойдулартан киирбит санкцияларга биһиги бэйэбит олохтоох аспытын-үөлбүтүн дэлэттэхпитинэ, бу кэмнэри чэпчэкитик аһарыахпыт. «Тыа сирэ – олохпут силиһэ» диэн тылларынан быһа биэриибитин түмүктээтибит.
Уйбаан Уйгуурап
Газета «Хангалас»: https://xn--80aaaaaqpp6as1cq2a.xn--p1ai/article/49919