Арай түһээтэхпинэ Мүрү алаас үрдүнэн көтөн иһэбин. Ол көрдөхпүнэ Бороҕонум таас күпол иһигэр көстөр, кини тула барыта күп-күөх хонуулар уонна бааһыналар. Олор икки ардыларынан асфальт суол устун араас өкнөөх массыыналар уонна трактордар субуһаллар, ханан да били «бороҕонум буора» бурҕайара көстүбэт.
Эбиитин онон-манан таас тутуулар көстөллөр, бааһыналарыгар араас техника бөҕөтө үлэлии-хамсыы сылдьар. Сыһыылара сыспай сиэллээх-тэринэн толору. Туох ааттаах ырай сиринэн көтөн иһэбин диэн, көтөр аалбын үөһээ таһааран улууспун үөһэттэн эргиччи көрдүм. Дьэ доҕоор, алаас-алаас аайы, үрэх-үрэх аайы барыта итинник хартыына!
Итинник көтөн иһэн көтөр аалбын Чараным диэки салайан иһэн уһуктан кэллим. Пахай, дьиэм тымныыта итиччэ үчүгэй түүлбуттэн уһугуннарбыт эбит! Туран оһохпун оттуохпар диэри арааһы саныы сыттым, итинник түүлгэ көстүбүтүн курдук олохпут кэлиэ дуу,суох дуу диэн.
Мин санаабар наһаа да итинник буолбатар сайдыан сөп, ону атын омуктар хайдах курдук сайдан иһэллэрэ көрдөрөр. Биһигини, сахалары, нуучча урукку үөрэхтээхтэрэ, чинчийэ-эччилэрэ Сибиир дьэбириэйдэрэ диэн ааттаан устуоруйа кинигэлэригэр суруйбуттара мээнэҕэ буолбатах буолуохтаах. Ол курдук муус кыаһаан дойдуга сүөһү ииттэн, бурдук ыһан, хара тыа күндү түүлээҕин бултаан улуу Арассыыйа хотун илин өттүн барытын аһатан-сиэтэн, таныннаран турардаахпыт эбээт! Бэл оччотооҕу омуктары, нууччалары кытары, барыларын сахалыы саҥардыбыплыт, ону умнарбыт хайдах да табыллыбат.
Ити үөһээ ааттаммыт дьэбириэйдэрбит кумах куйаар дойдутугар хайдах курдук тыа хаһаайыстыбатын сайын-нарбыттарын “Туймаада» хаһыат инники таһаарыыларыгар аахтыгыт ини. Биһиги, сахалар, Сибиир дьэбириэйдэринэн ааттаммыт дьон бу муус кыаһаан дойдуга тыа хаһаайыстыбатын тоҕо сайыннарыа суохтаахпытый диэн санаа элбэх киһини үүйэ-хаайа тутар буолуохтаах.
Биликии балысхан сайдыыны кытта тэккэ барсан иһэн, омук быһыытынан сүтэн да хаалыахпытын сөп курдук буолла. Саха ынаҕа-сүөһүтэ суох саха буолбат диэн этэллэрэ оруннаах курдук, ол иһин биһиги сахалар бастатан туран ити үөһээ ахтыллыбыт алаастарбытын, үрэхтэрбитин, тыаларбытын, балыктыыр күөллэрбитин уонна өрүстэрбитин бэйэбит бас билиибигигэр, ханнык да атын улахан сир баайын бас билэр тэрилтэлэр чугаһаабаттарын курдук билиҥҥи сокуон хараҕынан бас билиэхпитин наада.
Убайбыт Максим Сибиряков алааһынан олорон эстэн эрдэхпитинэ сахалары сэбиэскэй былаас быыһаабыта диэбитигэр сүүс бырыһыан сөбүлэһэбин, оччотооҕу олохпут сайдыытын таһыма оннук этэ. Онтон билигин сахалар алаастарынан эрэ олордохторуна быыһаныахтара диир киһини кытта эмиэ сүүс бырыһыан сөбүлэһиэм этэ, эмиэ олохпут таһымын сайдыытыгар тирэҕирэн. Олохпут таһыма күүскэ сайдар түгэнигэр оннук буолуоҕа диирбитигэр тиийэбит.
Туох барыта кэмнээх-кэрдиистээх буолар. Сотору кэминэн Сахабыт сирин кэлии дьон толоруохтара, олохпут сайдыыта барыта ону түстүүр. Ол иһин норуот быһыытынан ынахпыт кутуругун тутан хааллахпытына эрэ баар буолуохпут. Сорохтор сүөргүлүү истэллэрэ буолуо да, олохпут оннукка тиэрдиэ. Ол курдук аан дойду үрдүнэн сиртэн хостонор баайбыт аччаата, арай ирбэт токноох Сахабыт сиригэр улаханнык тыытыллыбакка турар.
Айылҕабыт барахсан биһиги алаастарбытын, үрэхтэрбитин мээнэҕэ айбатах буолуохта-ах. Хаһан эмэ бу алаастарынан. үрэхтэринэн саха киһитэ толору буолуо. Улуу убайбыт Ойуунускай «Сүүс сыллаах улуу былаан» диэн айымньытыгар суруйан турар: «…Алаас-алаас аайы, үрэх-үрэх аайы ынах сүөһү, сылгы сүөһү үөрэх этиитинэн дэлэгэй элбэх гына үөскүөхтэрэ. Онон, биһиги сирбититтэн араас омуктарга арыы, эт, сүөгэй, үүт, кымыс олортон оҥоһуллубут араас эмтээх астар, үрүк илгэлэр, өлбөт мэҥэ уулара оҥоһулланнар барар буолуохтара. Бүтүүбэр тиийэн эттэхпинэ — бу биһиги, урааҥхай саха уу харахпытынан көрөр аан ийэ дойдубут киэбэкиэлитэ тупсуоҕа, ньуура-сирэйэ көнүөҕэ, ат атаҕа тостор, оҕус ыырааҕа ыллар адаар мас муосталарбыт адьас суох буолуохтара, өрүс-өрүс, үрэх-үрэх аайы саас үйэ тухары турар тимир-бетон тирэхтээх тимир күрбэлэр оҥоһуллуохтара, таас суоллар лаһыгырыахтара».
Улуу убайбыт баҕарбыт баҕа санаата туолуо дуо? Мин санаабар туолуо, өскөтун Сахабыт сирин аныгы Михаил Николаев курдук киһи салайдаҕына, улуустарбытын аныгы Максим Сибиряков курдук дьон салайдахтарына, технологиялары аныгы Анатолий Чомчоев курдук дьон баһылаатахтарына. Дом!
Аркадий ОХЛОПКОВ.
Чараҥ.
«Туймаада» хаһыат.
Сэтинньи 22 күнэ, чэппиэр, 2018 с. №434
Аркадий Охлопков бу сайтка ыстатыйалара: