Атырдьах ыйын 2 күнүгэр Покровскай куоракка улууспут баһылыга Олег Иринеев, «Эркээни хочото: Урутаан сайдыы сирэ» диэн кэскиллээх мунньаҕы иилээн-саҕалаан ыытта. Мунньахха Саха өрөспүүбүлүкэтин экономикаҕа миниистирин солбуйааччы Александр Афанасьев, департамент салайааччытын солбуйааччы Иннокентий Климентов, Хаҥалас улууһун тыатын хаһаайыстыбатын департаменын салайааччы Николай Иванов, нэһилиэктэр баһылыктара, тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрин салайааччылара кыттыыны ыллылар.
Сүбэ мунньах саҕаланыытыгар Арктикатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университет Өктөмнөөҕү филиалын дириэктэрин эбээһинэһин толорооччу Федор Тимофеев Татарстан өрөспүүбүлүкэтигэр Казань к баран, «Агробиотехнопарк» үлэтин уопутун көрбүттэрин-билбиттэрин видеопрезентациянан билиһиннэрдэ.
Эркээни хочотугар Төхтүр, Өктөм (Чапаев), Дьэр уонна Нөмүгү нэһилиэктэрэ төбүрүөннээн олороллор.
Нэһилиэктэргэ социальнай эбийиэктэр – оҕо уһуйааннара, оскуолалар, биэлсэр-акушер пууннара, култуура уонна спорт эбийиэктэрэ, «Наука аччыгый академията» научнай үөрэх Киинэ, Арктикатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университет Өктөмнөөҕү филиала, М.Г. Сафронов аатынан Тыа хаһаайыстыбатын Дьокуускайдааҕы научнай-чинчийэр институт опытнай учаастага «ВИК АРТ» ХЭТ, «Туймаада» ФАПК салаата үлэлииллэр. Итини таһынан, 3 тыа хаһаайыстыбатын тэрээһиннээх хаһаайыстыбалара, 39 бааһынай хаһаайыстыбалар, 963 кэтэх хаһаайыстыбалаахтар бааллар.
Тиийинэн олоруу алын кээмэйэ дохуоттаах кэтэх хаһаайыстыбалаах дьон 549-тар ол эбэтэр 27 бырыһыаннара. Үлэлиир кыахтаах 315 киһи (9 %) тустаах дьарыга суох. Хочо олохтоохторун хаһаайыстыбаларыгар барыта3 632 төбө сүөһү, ол иһигэр 1 266 ыанар ынах, 5 513 төбө сылгы, ол иһигэр 2 687 төбө биэ баар. Эркээни хочото тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга кыаҕа улахан уонна Дьокуускай куорат аграрнай хайысхатыгар быһаччы кыттыһар кыахтаах.
Мунньахха Саха өрөспүүбүлүкэтин экэниэмикэҕэ миниистирин солбуйааччы Александр Афанасьев сүрүн этиини оҥордо: Онно сүрүннээн бу иннинэ Эркээни хочотугар буолбут элбэх көрсүһүүлэр, кэпсэтиилэр 8 хайысхалаах бырайыактарынан барбыттарын эттэ. Ол курдук, сүөһүнү идэһэлиир сыаҕы арыйыыны (инникитин эт астары, полуфабрикаттары оҥорон таһаарыы), быраҕыллыбыт бааһыналары чөлүгэр түһэриини, оҕуруот аһын харайар маҥхааһайы тутууну, уһун болдьоххо үлэлиир тэпилииссэ саҥа комплексын тутууну, сир аһыттан барыанньалары, сироптары оҥорууну, олордуу үүнээйилэри тарҕатан олоххо киллэриини, хортуоппуй элитнэй уонна репродукцияламмыт сиэмэлэрин, туораахтаах култуураны, сүөһү аһылыгын оҥорон таһаарыыны, үүт астары оҥорор сыаҕы тутууну чорботон бэлиэтээтэ.
Бу барыллартан ордук, «ВИК АРТ» ХЭТ «Сүөһүнү идэһэлиир сыах» (инникитин эт астары, полуфабрикаттары оҥорон таһаарыахтаах) инвестиционнай бырайыак бэлэмин иһитиннэрдэ. Сыах биир сменаҕа 40 төбө сүөһүнү идэһэлиэн, астыан сөп. Итини таһынан сменаҕа 5 т тиийэ эт астары, полуфабрикаттары астыыр кыамталаах буолар. Бу бырайыак 2022-2023 сс олоххо киириэхтээх. Ханна да урукку холкуос, сопхуос саҕанааҕы ходуһалар, бааһыналар, мэччирэҥнэр дулҕаҕа, куобах уоһугар, кыһыл талахха былдьаппыт сирдэрэ олус элбэх.
Биир хамсатыылаах инвестиционнай бырайыагынан «Быраҕыллыбыт бааһыналары чөлүгэр түһэрэр үлэлэри ыытыы», маны көҕүлээччинэн «Nord seed» ХЭТ МТ буолар. Кини сыалынан-соругунан Алар учаастагар 2026 сылга дылы өр сыллаах үүнээйини 250 гектарга, ол иһигэр 220 гаа иэннээх сиргэ өр сыллаах үүнээйи үрдүк репродукцияламмыт сиэмэлэрин үүннэриигэ суоттанар. 50 туонна сиэмэни, ол иһигэр 2,2 т сүөһү аһылыгар барар бобовай үүнээйини ыһыы киирэр. Бу бырайыак СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин,бааһыналары туһаҕа таһаарыыга ороскуоттарын толуйууга тус сыаллаах субсидияларын кытыннаран олоххо киллэриэхтэрэ. Салгыы, «Сир аһыттан барыанньалары, сироптары оҥоруу, отонноох үүнээйилэр култуураларын олордуу, тарҕатан олоххо киллэрии» инвестиционнай бырайыагы билиһиннэрдэ. Бу бырайыагы көҕүлээччинэн М.Г. Сафронов аатынан ТХДьНЧИ, быһа барыллаан 300 лиитэрэ барыанньаны уонна 150 л сиробу, 500 уст үүнээйини сылга олордуохтара. «Наука» ХЭТ көҕүлүүр бырайыагынан «Хортуоппуй элитнэй уонна репродукцияламмыт сиэмэлэрин, туораахтаах култуураны, сүөһү аһылыгын оҥорон таһаарыы» буолар. Уһулуччу элита уонна репродукцияламмыт хортуоппуй сиэмэтин 500 т туораахтаах култуураны — 60 т уонна сүөһү аһылыгар 40 оҥорон таһаарарга сыалланаллар.
Маны таһынан, 4 потенциальнай инвестиционнай бырайыактар: «Nord seed» ХЭТ көҕүлээбит
«Уһун болдьоххо үлэлиир тэпилииссэ саҥа комплексын тутуу» уонна «Оҕуруот аһын харайар маҥхааһайы тутуу» бырайыактара, «ВИК АРТ» ХЭТ «Үүт собуотун тутуу» уонна «Наука аччыгый академията» Научнай үөрэтэр Киин көҕүлүүр «Тэпилииссэ комплексын уларытан оҥоруу» барыллара бааллар. Бу бырайыактары олоххо киллэрэр инниттэн, көҕүлээччилэр сомоҕо быһаарыныылары ылыныахтара. Эркээни хочотун нэһилиэктэригэр 100 үлэ саҥа миэстэтэ тахсыаҕа.
Тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн кыраны ылар дохуоттаах, хаһаайыстыбалаах дьон ахсаана 10% кыччыаҕа.
Дьокуускай к нэһилиэнньэтигэр олохтоох бэйэ оҥорон таһаарар бородууксуйатын батарыы уопсай сабардама 0,94% улаатыаҕа. Киин куораппытыгар Дьокуускайга дьон-сэргэ олохсуйа кэлиитэ элбииринэн, Хаҥалас улууһун уонна Дьокуускай куорат социальнай эйгэлээх тэрилтэлэрин олохтоох бэйэ бородууксуйатынан, итии аһылыгынан хааччыйыахтара. Өлүөнэ эбэни туоруур муоста тутуута түмүктэннэҕинэ аһынан-үөлүнэн илин эҥэр улуустары хааччыйар кыах үөскүөҕэ.
Мунньахха нэһилиэк баһылыктара, хаһаайыстыбалар салайааччылара кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кытыннылар, санааларын үллэһиннилэр. Улууспут бааһынай хаһаайыстыбаларын (фермердэрин) уонна тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтииптэрин Ассоциациятын бэрэссэдээтэлэ, бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта, хортуоппуй үүннэрээччи Розалия Петрова бу курдук этиилэри киллэрдэ.
СӨ Бастакы Бирисидиэнэ М.Е.Николаев Эркээни хочотун Бастакы инвестиционнай форумугар этиитэ. 2019 с. балаҕан ыйын 26 к.
СӨ экэниэмикэтин миниистирин солбуйааччы Александр Афанасьев 2022 с. ыам ыйын 21 к. Эркээни хочотун бырайыагын туһунан этиитэ.